Gaat het paasvuur in rook op?

SCHALKHAAR-Het paasvuur in Schalkhaar, al jaren lang een moment van saamhorigheid voor de gemeenschap, dreigt in rook op te gaan door strengere milieuregels en de invoering van de Omgevingswet. Terwijl de organisatoren van deze traditie zich voorbereiden op deze uitdagingen, blijft de vraag of deze rituele vuren nog wel kunnen blijven branden.

In de eetkamer van het geheel gerenoveerde huis van Koen Steenbergen in Schalkhaar heerst een kalme sfeer. Zijn dochter van anderhalf scharrelt rond, terwijl hij zelf met een brede glimlach een glaasje water haalt. “Paasvuur is hier echt iets bijzonders,” zegt hij enthousiast. Als medeorganisator van het Paasvuur Schalkhaar steekt hij er elk jaar met volle overtuiging veel tijd in. “Het brengt mensen samen, jong en oud. Iedereen helpt mee met hout verzamelen, en op de avond zelf is het gewoon magisch.” Koen gaat sneller praten en wordt meer enthousiast, zijn handen ondersteunen zijn woorden. “Wij bekijken het van jaar tot jaar. Dit jaar is het weer gelukt,” zegt hij met een brede grijns, maar dan wordt hij iets serieuzer. De nieuwe regels en eisen zullen niet mals zijn als de gemeente het omgevingsplan heeft vastgesteld. ‘’Maar dit jaar kunnen de handjes weer in de lucht!’’

Paasvuren zijn al eeuwenlang een belangrijk onderdeel van de cultuur in Oost-Nederland, maar hun toekomst staat onder druk. Door strengere milieuregels en de invoering van de Omgevingswet moeten organisatoren aan extra vergunningsplichten voldoen, wat het voortbestaan van deze traditie onzeker maakt. Vroeger volstonden een evenementenvergunning en een stookontheffing. Nu is ook een omgevingsvergunning verplicht. Dit brengt hogere kosten en administratieve drempels met zich mee, waardoor sommige organisatoren twijfelen of ze komende jaren nog paasvuren kunnen organiseren. Tegelijkertijd erkennen gemeenten de culturele waarde van paasvuren en zoeken ze naar manieren om de traditie voort te zetten binnen de nieuwe regelgeving.

Geschiedenis

Het paasvuur heeft zijn oorsprong in de oude traditie van vreugdevuren, die al eeuwenlang in Europa worden gevierd. Volgens Irene Stengs, onderzoeker van het Meertens Taal en Cultuur instituut, is de oorsprong “niet precies bekend”, maar vreugdevuren zijn vaak verbonden met feestdagen zoals Pasen. “De authentieke cultuur van een volk bevond zich op het platteland”, en zo ontstonden initiatieven om deze tradities te behouden. In de 20ste eeuw begon het paasvuur echter te veranderen door de opkomst van toerisme. “Organisaties zoals de ANWB en VVV’s gebruiken paasvuren om toeristen naar het platteland te trekken.” Deze verschuiving leidde tot grotere vuren en meer spektakel. Stengs stelt: “Elke traditie heeft commerciële- en marketingwaarde.” Het paasvuur is daarmee geëvolueerd van een lokaal gebruik naar een grootschalige traditie die wordt beïnvloed door de commercie, maar nog steeds een gemeenschapsgevoel invult.

Regelgeving

‘’De gemeente Deventer heeft de nieuwe Omgevingswet nog niet volledig geïntegreerd’’, aldus beleidsadviseur Anneke Donkersloot. “We moeten eerst het omgevingsplan aanpassen voordat we de regelgeving voor paasvuren kunnen doorvoeren, daarom stellen we het nog even uit.” De gemeente heeft oog voor de negatieve milieu-impact, maar hecht veel waarde aan de culturele betekenis van paasvuren. “Ze spelen een grote rol in de identiteit en de sociale cohesie van de gemeenschappen,” zegt Donkersloot. Daarom blijft het een moeilijke keuze: “Als de schade voor milieu of gezondheid te groot is, kunnen we geen toestemming verlenen.” De regels moeten uiteindelijk in het omgevingsplan worden opgenomen, maar de noodzakelijke aanpassingen zijn nog in behandeling. “We moeten nog bepalen of we op bepaalde locaties specifiek toestemming gaan verlenen.” De vraag is hoe snel deze regels zijn opgesteld, aangezien het omgevingsplan uiterlijk in 2032 moet worden vastgesteld.

Traditie

Stengs benadrukt dat tradities, zoals paasvuren, niet vanzelfsprekend behouden moeten worden. “Tradities zijn niet inherent goed,” zegt zij. “Het is leuk voor de mensen om samen een vuur te stoken, maar als dat leidt tot enorme vervuiling, is dat niet goed.” Ze haalt ook andere verdwenen tradities aan, zoals het ganstrekken en katknuppelen: “Dat waren ooit populaire kermistradities, maar die zijn verdwenen omdat de maatschappelijke opvattingen veranderden.” De morele aspecten van tradities zijn daarom belangrijk: “Het moet meegaan met de moderne tijd.”

Impact

“De impact van zo’n vuur is op het moment een piekbelasting,” zegt Roger Stoeltie, deskundige op het gebied van luchtverontreiniging. “De stofdeeltjes die dan vrijkomen zijn schadelijk voor de gezondheid. Vooral voor mensen met luchtwegproblemen kan dat echt een probleem zijn.” Volgens Stoeltie draait alles om een goede verbranding. “Wat belangrijk is, is dat er droog, schoon hout wordt gebruikt. Nat hout of geverfd hout zorgt voor onvolledige verbranding, en dan krijg je troep de lucht in.” Ook de omstandigheden spelen een rol. De windrichting is van groot belang. ‘’ Je wil niet dat de rook een woonwijk in drijft, of blijft hangen bij windstil weer. Dan blijft die vervuiling laag boven de grond hangen, en adem je het gewoon in.” Toch wil hij de traditie niet in de weg staan. “Als je het goed organiseert, met kennis van zaken, kan het paasvuur best blijven bestaan. Maar het moet wel veilig — voor mens én milieu.”

Zonder aanpassingen in het omgevingsplan is het volgens de Omgevingsdienst Twente moeilijk om een omgevingsvergunning voor een traditioneel vreugdevuur te verlenen. Het is wenselijk dat de nieuwe regels in overleg tussen deskundigen, organisatoren en de gemeente worden vastgesteld.

Op paasavond gloeit het vuur, maar de maanden ervoor zijn gevuld met vergaderingen, vergunningaanvragen en stapels hout. Voor Koen is het de moeite meer dan waard. “Er is gewoon niets mooiers dan dat moment waarop het vuur aangaat,” zegt hij. Ondanks de toenemende regelgeving blijft hij hoopvol. “We hebben een hoop knappe koppen in ons team, die zich daarvoor wel hard willen maken,” vertelt hij met overtuiging. Voor hem is het paasvuur meer dan een traditie, het is een ankerpunt in het jaar, iets waar de hele gemeenschap naartoe leeft. Terwijl zijn dochter weer langs zijn benen scharrelt, werpt hij een blik naar buiten. ‘’Ik zou graag willen dat de traditie behouden blijft, we moeten ook blijven leven. En mooie dingen kunnen doen en daar is dit er één van.’’

Bron: Marlies Bakker