Tussen zichtbaarheid en veiligheid in Deventer
Sterke stijging meldingen discriminatie tegen LHBTQIA+ personen, maar Deventer blijft achter
Het aantal meldingen van discriminatie en geweld tegen LHBTQIA+ personen is het afgelopen jaar fors toegenomen. Uit de Monitor Discriminatie 2024, opgesteld door de politie en de antidiscriminatievoorzieningen (ADV’s), blijkt dat het aantal meldingen is gestegen van 3.214 in 2023 naar 4.401 in 2024, een stijging van 37 procent. De grootste toename betreft incidenten van belediging, bedreiging en mishandeling op basis van seksuele gerichtheid of genderidentiteit.
Tegen deze landelijke stijging steekt Deventer opvallend af. Daar blijft het aantal meldingen bij Meldpunt Discriminatie Deventer (MDD) al jaren laag. Volgens Anne van der Meer, consulent bij het meldpunt, betekent dat niet dat er in de stad minder gebeurt. “Landelijk doet slechts een klein deel van de mensen die discriminatie meemaken daadwerkelijk melding,” zegt Van der Meer. “Dat ligt rond de vier procent. In Deventer zien we hetzelfde patroon.”
Factoren die de meldingsbereidheid beïnvloeden zijn onder andere schaamte, onzekerheid over wat onder discriminatie valt, en het idee dat een incident te klein is om te melden. Ook onbekendheid met het meldpunt speelt mee. Van der Meer benadrukt dat er in de stad wél aandacht is voor het onderwerp. “We geven regelmatig voorlichting en organiseren laagdrempelige acties, bijvoorbeeld tijdens de Pride-maand.”
Deventer is sinds 2018 een officiële regenbooggemeente en organiseert sinds 2024 een eigen Pride. In dat kader worden onder andere workshops, dialoogbijeenkomsten en zichtbaarheidscampagnes gehouden. Toch leidt meer zichtbaarheid niet automatisch tot meer veiligheid of meldingen.
Volgens Van der Meer zijn meldingscijfers slechts het beginpunt. “Achter elk cijfer zit een verhaal. Juist de ervaringen die níét gemeld worden, geven inzicht in hoe mensen zich werkelijk voelen.” Ze pleit voor blijvende aandacht voor educatie, gesprek en herkenning van subtiele vormen van uitsluiting.
Brayan verschijnt, maar laat niet iedereen binnen
In de binnenstad Deventer kan je hem al van verre zien aankomen. Zijn kleding kleurrijk, zijn houding elegant, zijn blik recht vooruit. Brayan Duimel is een verschijning, iemand die niet in de massa opgaat, maar eruit springt. In een stad als deze, waar hij wordt gegroet met glimlachen in plaats van gefluister, voelt hij zich op zijn plaats. Vrouwelijke trekken, opvallende sieraden, soms een sari of een glimmende sherwani: het zijn geen verkleedpartijen, maar uitingen van wie hij is.
Op een maandagavond in Deventer laat Jan-Henk, Brayans huidige partner, met een grijns hun sierlijke appartement zien dat uitkijkt op Wilhelminabrug, het herkenningspunt van Deventer. Hun appartement ingericht met schilderijen die veel zeggen over zijn verleden. Zijn trouwfoto met zijn inmiddels overleden man hangt op een prominente plek. Overal in woonkamer vind je sporen van stijl en symboliek: met zorg gekozen stoffen, sierlijke accenten, en naast de bank, opvallend en onmiskenbaar, een groot beeld van een leeuw. En daar staat Brayan. In een paarse blouse, perfect afgestemd op zijn beige pantalon, laat hij zich zachtjes zakken op de blauwe fluwelen bank. Hij beweegt rustig en glimlacht. Het lijkt alsof hij zich op zijn gemak voelt en klaar is om te praten.
Jeugd
“Ik ben homo sinds m’n geboorte,” zegt Brayan met lach. “Vanaf het moment dat ik me kan herinneren, wist ik het.” Toch zou het bijna twintig jaar duren voordat hij daar openlijk voor durfde uit te komen. Niet omdat hij zelf twijfelde, maar omdat de wereld om hem heen het niet aankon. Brayan groeit op in de jaren 70 in Paramaribo, Suriname, in een cultuur die volgens hem gedomineerd werd door machogedrag en schaamte. “Homo zijn? Daar sprak je niet over. Daar werd je voor vernederd. Of erger.” Op school is hij een makkelijk doelwit. “Ik werd dagelijks uitgescholden. Niet omdat ik uit de kast was, dat was ik niet, maar puur omdat ik vrouwelijk was. Mijn houding, mijn stem, mijn blik.” De scheldwoorden waren harder dan wat hij later ooit in Nederland zou horen. “In het Surinaams komt het binnen als een klap.”
Thuis is het niet beter. Zijn ouders scheiden wanneer hij elf is. Zijn oudere broer vertrekt, Brayan blijft bij zijn moeder. “Vanaf het begin voelde het alsof ze me afwees. Ze kon geen liefde geven. En al helemaal niet aan iemand zoals ik.” De relatie met zijn moeder is grillig, afstandelijk, en soms ronduit vijandig. “Ze zei vreselijke dingen, zelfs waar anderen bij waren. Ik wist dat ze zich schaamde voor wie ik was.” Zijn vader overlijdt in 1990, vijf jaar voordat Brayan naar Nederland verhuist. “Hij heeft het nooit over mijn geaardheid gehad. Ik weet niet of hij het wist.” Hij vertelt over zijn jeugd zonder zelfmedelijden, maar met de kalmte van iemand die het al duizend keer heeft moeten uitleggen. “Het was gewoon geen fijne situatie. Niet thuis, niet op school, nergens.’’
Toch is er een lichtpunt. Bernard. Een oudere Nederlandse man die hij ontmoet in de kerk, één dag voor zijn vertrek uit Suriname. “We spraken af, en vanaf toen hielden we contact. Hij belde me elke week. Mijn moeder had het al snel door. En ja, ze kon het niet verdragen.” Bernard wordt meer dan een vriend. Hij wordt zijn partner én zijn uitweg. “Hij heeft alles geregeld. Advocaten, documenten. In 1995 kreeg ik mijn visum. Binnen een week zat ik in Nederland.” Ze vestigen zich in Deventer. Brayan noemt het zijn eerste echte thuis. “Voor het eerst kon ik mezelf zijn. Langzaam begon ik me vrouwelijker te kleden. In sari’s, sherwani’s. Niemand zei er iets van. Integendeel, ik krijg complimenten.”
Werk
Brayan werkt in een verpleeghuis, als verzorger. Hij helpt cliënten bij hun dagelijkse verzorging, met toewijding, precisie en vaak een beetje glitter. “Ik draag gewoon wat ik wil,” zegt hij. “Als ik me op deze manier kleed kun je verwachten dat er ook vragen komen.” Die vragen komen meestal voorzichtig, achteraf of fluisterend. “‘Mag ik iets vragen… bent u een zuster of een broeder?’ Dat hoor ik vaker dan je denkt,” vertelt hij, zonder aarzeling. “En dan zeg ik altijd: even weken ben ik zuster, oneven weken broeder. Dan moeten ze lachen, en dan is het ijs gebroken.” Brayan merkt dat de meeste cliënten hem niet veroordelen, maar wél zoeken naar houvast. “Ze willen weten hoe ze me moeten aanspreken, zonder iets fout te doen. En dat snap ik. Voor sommige mensen, zeker van oudere generaties, is het verwarrend. Zolang het respectvol is, vind ik alles prima. En ik heb zelfspot, dat helpt ook, ik neem mezelf niet te serieus.” Discriminatie? “Nog nooit,” zegt hij beslist. “Niet in Deventer. Niet in de zorg. Ik word overal geaccepteerd.”
Muur
De flamboyante kleding, de oprechte lach, het is geen masker, maar ook geen complete weergave van wie Brayan is. “Ik ben altijd een huismus geweest,” zegt hij. “Ik voel me veilig thuis. Daar hoef ik me niet te verantwoorden.” Hoewel hij open is over zijn identiteit, blijft hij voorzichtig in contact met anderen. “Ik heb een muur om me heen gebouwd. Niet omdat ik mensen haat, maar omdat ik mezelf bescherm. Tegen pijn, tegen teleurstelling.” Hij heeft nauwelijks vrienden, zegt hij. “Ik noem ze liever kennissen. Vrienden kunnen je teleurstellen. Kennissen niet. Die verwachten niks van je.”
Zijn huidige partner, Jan-Henk, noemt hem “warm en loyaal, maar moeilijk over de streep te trekken.” Bryan lacht als hij dat hoort. “Het klopt. Ik moet iemand echt kunnen vertrouwen, en dat duurt lang.” Brayan noemt het zelfbescherming. “Als je weet wat het is om jarenlang afgewezen te worden op school, door je eigen moeder, door een hele cultuur, dan leer je automatisch een muur te bouwen. Die trek je niet zomaar weer naar beneden. Ik heb mezelf beschermd. En daardoor laat ik weinig mensen toe.” Toch is die muur niet ondoordringbaar. In Jan-Henk vond Brayan een partner die niet te hard van stapel liep, maar wachtte. “Hij was er al toen Bernard nog leefde,” zegt Bryan. “En Bernard wist het. Sterker nog, vlak voor hij overleed zei hij: ‘Ik ben blij dat jij iemand hebt gevonden die goed voor je is. Iemand die ik ken. Die je begrijpt.’”
Brayan ziet zichzelf niet als rolmodel. “Dat klinkt veel te groots. Ik leef gewoon mijn leven.” Maar hij weet ook: het feit dat hij zichtbaar is, telt. Dat hij de stad doorgaat in sari’s, werkzaam in de zorg, met poeder op zijn wangen, en over straat loopt zonder zich kleiner te maken: dat ís betekenisvol. “Ik ben niet bezig met een statement,” zegt hij. “Maar als iemand me ziet en denkt: hé, het kan dus gewoon, dan is dat mooi meegenomen.” Zijn collega’s noemen hem soms ‘prinses’. Zijn cliënten begroeten hem als ‘zuster’, ‘broeder’, of allebei. In Deventer kent men hem gewoon als Brayan. “Ik voel me hier veilig. Maar ik weet ook: ik ben wie ik ben, ondanks alles wat me is aangedaan. En dat draag ik met me mee. Elke dag.”
Het grijze gebied van inclusie
Het aantal meldingen van discriminatie en geweld tegen de LHBTQIA+ gemeenschap is het afgelopen jaar opnieuw sterk gestegen, met 37 procent. Dat blijkt uit een rapport van politie en antidiscriminatievoorzieningen (ADV’s). In Deventer blijven dergelijke meldingen echter opvallend laag. De tegenstelling tussen landelijke trends en lokale cijfers roept vragen op over zichtbaarheid, meldingsbereidheid en veiligheid voor LHBTQIA+ personen in Deventer.
Hoewel het aantal meldingen van discriminatie in Deventer laag blijft, zeggen die cijfers volgens betrokken organisaties en ervaringsdeskundigen weinig over hoe veilig of geaccepteerd LHBTQIA+ personen zich daadwerkelijk voelen. De lage meldingsbereidheid is een bekend fenomeen, en wordt onder andere veroorzaakt door gevoelens van schaamte, angst voor reacties, onbekendheid van meldpunten of simpelweg het idee dat melden toch geen verschil maakt. Daarnaast speelt mee dat veel mensen discriminatie niet direct als zodanig herkennen, of zo gewend zijn geraakt dat ze het niet meer benoemen. Juist in steden die bekendstaan als ‘inclusief’ of ‘tolerant’, zoals Deventer, kunnen die blinde vlekken hardnekkig zijn. Onder de oppervlakte blijkt de ervaring van queerpersonen vaak gelaagder: zichtbaarheid wordt gewaardeerd, maar kan ook leiden tot meer haat. De vraag is dan ook niet alleen of mensen zich kúnnen uitspreken, maar of ze zich veilig genoeg vóelen om dat te doen.
Anne van der Meer, consulente bij Meldpunt Discriminatie Deventer, ziet daarin een spanningsveld. “Ik hoor beide geluiden. Enerzijds is er vooruitgang, zoals de status van regenbooggemeente en de start van de jaarlijkse Pride. Tegelijkertijd neemt het aantal meldingen landelijk toe.” In Deventer blijft het aantal meldingen vanuit de LHBTQIA+ gemeenschap laag. “Landelijk meldt slechts zo’n vier procent van de mensen die discriminatie meemaken. Dat is ontzettend weinig,” zegt ze. Oorzaken zijn onder meer schaamte, onbekendheid en het gevoel dat melden weinig oplevert. Toch ziet Van der Meer ook positieve ontwikkelingen. “In 2023 waren er landelijk zo’n 3.200 meldingen, in 2024 al 4.400. Dat kan duiden op toegenomen bewustwording of zichtbaarheid van meldpunten.”
Over de zichtbaarheid van LHBTQIA+ mensen in het dagelijks leven is Van der Meer genuanceerd. “We doen veel aan voorlichting en zichtbaarheid, maar dat betekent niet automatisch dat iedereen zich veilig voelt.” Uiteindelijk, zegt ze, “zijn de cijfers maar het topje van de ijsberg. Het échte verhaal zit in de ervaringen van mensen zelf.” Hoewel veel mensen zich in Deventer veilig voelen, weet ze ook dat dat niet voor iedereen geldt. Van der Meer beaamt dat de cijfers vaak misleidend kunnen zijn. “De meeste meldingen komen bij ons binnen tijdens de Pride-maand. Zichtbaarheid lokt niet alleen steun, maar ook weerstand uit. En als iets publiek gebeurt, voelen mensen zich eerder gerechtigd om daar iets van te vinden, positief of negatief.”
Voor haar ligt de kern van het probleem in dat wat onzichtbaar blijft. “Sommige mensen leven al jaren met alledaagse vormen van discriminatie. Ze melden niets meer. Maar juist die ingeslikte verhalen zijn belangrijk. Bij de meeste meldingen die wél gedaan worden, is het niet de eerste druppel, maar het moment dat de emmer overloopt.”
Ook Dinian van de Weghe herkent de spanningen tussen zichtbaarheid en veiligheid. Als voormalig voorzitter van het COC en medeorganisator van de Deventer Pride, ziet ze hoe de stad enerzijds vooruitgang boekt, maar anderzijds worstelt met onderhuidse weerstand. “Deventer is op papier een regenbooggemeente, maar in de praktijk blijft het een zesje,” zegt ze. Vooral tijdens het uitgaan hoort zij verhalen over queerpersonen die zich onveilig voelen of bepaalde plekken vermijden. Dat gevoel van onveiligheid sijpelt ook door naar organisatoren. “Sponsoren haken af omdat ze bang zijn voor negatieve reacties. Dat zagen we vorig jaar nog niet.” Juist daarom wordt tijdens de hele Pride-maand actief ingezet op veiligheid en zichtbaarheid, met extra aandacht voor voorlichting. In samenwerking met de gemeente en de bibliotheek worden workshops georganiseerd voor ambtenaren en inwoners. “We willen niet alleen vieren dat we er zijn,” zegt Van De Weghe. “We willen ook zorgen dat mensen zich veilig vóelen om zichzelf te zijn.
Voor Brayan Duimel, een zichtbare queer-inwoner van Deventer, voelt de stad als een veilige plek. “Ik loop hier gewoon over straat in een sari of een glimmende blouse, en ik krijg meestal gewoon een glimlach,” zegt hij. “Mensen kijken wel, natuurlijk, maar ik ben nog nooit uitgescholden of lastiggevallen.” Die ervaring staat in schril contrast met zijn jeugd in Suriname, waar zijn vrouwelijkheid hem dagelijks tot doelwit maakte. “Deventer is mijn eerste echte thuis,” vertelt hij. “Niet omdat alles perfect is, maar omdat ik niet hoef te vechten om te bestaan.”
Toch weet hij dat die ervaring niet voor iedereen geldt. “Ik heb geluk gehad met waar ik woon, en met de mensen om me heen. Niet iedereen durft zichtbaar te zijn, ook hier niet. Maar hoe meer mensen het wél doen, hoe normaler het wordt.” Voor Brayan zit veiligheid niet in cijfers of labels, maar in vertrouwen. “Dat ik overal in Deventer kan komen zonder na te denken geeft me rust. Dat ik mezelf niet hoef uit te leggen. Dat is pas echt vrijheid.”
“Als ik van elke vorm van discriminatie melding zou doen, hield ik daar een dagtaak aan over,” zegt Dinian. Voor haar is dat precies de kern van het probleem: het normaliseren van alledaagse uitsluiting. Niet alles komt in cijfers terecht, maar dat betekent niet dat het er niet is. In plaats van alleen te focussen op meldingscijfers of beleid, pleit ze voor een andere aanpak. “De echte verandering begint bij kennis en zichtbaarheid,” zegt ze. “Als mensen begrijpen wat discriminatie is, hoe het eruitziet en wat het met iemand doet, dan kunnen we pas echt iets doorbreken. Zichtbaarheid is geen luxe, het is noodzakelijk.”
In een stad die zichzelf regenbooggemeente noemt, zou je verwachten dat iedereen zich zichtbaar én veilig voelt. Maar niet alles is vanzelfsprekend, het is vaak een risico, een keuze die per dag, per plek, per persoon anders uitpakt. De cijfers vertellen maar een fractie van het verhaal. Wat er níét gemeld wordt, wat er wordt ingeslikt of verzwegen, zegt misschien nog wel meer over de werkelijke staat van inclusie. Tussen zichtbaarheid en veiligheid zit een grijs gebied. Daar speelt zich het echte verhaal af: van mensen die kiezen om op te vallen, of juist niet. Van ervaringen die te klein lijken om te melden, maar te groot zijn om te negeren.
Geef een reactie