Brayan verschijnt, maar laat niet iedereen binnen

In de binnenstad Deventer kan je hem al van verre zien aankomen. Zijn kleding kleurrijk, zijn houding elegant, zijn blik recht vooruit. Brayan Duimel is een verschijning, iemand die niet in de massa opgaat, maar eruit springt. In een stad als deze, waar hij wordt gegroet met glimlachen in plaats van gefluister, voelt hij zich op zijn plaats. Vrouwelijke trekken, opvallende sieraden, soms een sari of een glimmende sherwani: het zijn geen verkleedpartijen, maar uitingen van wie hij is.

Op een maandagavond in Deventer laat Jan-Henk, Brayans huidige partner, met een grijns hun sierlijke appartement zien dat uitkijkt op Wilhelminabrug, het herkenningspunt van Deventer. Hun appartement ingericht met schilderijen die veel zeggen over zijn verleden. Zijn trouwfoto met zijn inmiddels overleden man hangt op een prominente plek. Overal in woonkamer vind je sporen van stijl en symboliek: met zorg gekozen stoffen, sierlijke accenten, en naast de bank, opvallend en onmiskenbaar, een groot beeld van een leeuw. En daar staat Brayan. In een paarse blouse, perfect afgestemd op zijn beige pantalon, laat hij zich zachtjes zakken op de blauwe fluwelen bank. Hij beweegt rustig en glimlacht. Het lijkt alsof hij zich op zijn gemak voelt en klaar is om te praten.

Jeugd

“Ik ben homo sinds m’n geboorte,” zegt Brayan met lach. “Vanaf het moment dat ik me kan herinneren, wist ik het.” Toch zou het bijna twintig jaar duren voordat hij daar openlijk voor durfde uit te komen. Niet omdat hij zelf twijfelde, maar omdat de wereld om hem heen het niet aankon. Brayan groeit op in de jaren 70 in Paramaribo, Suriname, in een cultuur die volgens hem gedomineerd werd door machogedrag en schaamte. “Homo zijn? Daar sprak je niet over. Daar werd je voor vernederd. Of erger.” Op school is hij een makkelijk doelwit. “Ik werd dagelijks uitgescholden. Niet omdat ik uit de kast was, dat was ik niet, maar puur omdat ik vrouwelijk was. Mijn houding, mijn stem, mijn blik.” De scheldwoorden waren harder dan wat hij later ooit in Nederland zou horen. “In het Surinaams komt het binnen als een klap.”

Thuis is het niet beter. Zijn ouders scheiden wanneer hij elf is. Zijn oudere broer vertrekt, Brayan blijft bij zijn moeder. “Vanaf het begin voelde het alsof ze me afwees. Ze kon geen liefde geven. En al helemaal niet aan iemand zoals ik.” De relatie met zijn moeder is grillig, afstandelijk, en soms ronduit vijandig. “Ze zei vreselijke dingen, zelfs waar anderen bij waren. Ik wist dat ze zich schaamde voor wie ik was.” Zijn vader overlijdt in 1990, vijf jaar voordat Brayan naar Nederland verhuist. “Hij heeft het nooit over mijn geaardheid gehad. Ik weet niet of hij het wist.” Hij vertelt over zijn jeugd zonder zelfmedelijden, maar met de kalmte van iemand die het al duizend keer heeft moeten uitleggen. “Het was gewoon geen fijne situatie. Niet thuis, niet op school, nergens.’’

Toch is er een lichtpunt. Bernard. Een oudere Nederlandse man die hij ontmoet in de kerk, één dag voor zijn vertrek uit Suriname. “We spraken af, en vanaf toen hielden we contact. Hij belde me elke week. Mijn moeder had het al snel door. En ja, ze kon het niet verdragen.” Bernard wordt meer dan een vriend. Hij wordt zijn partner én zijn uitweg. “Hij heeft alles geregeld. Advocaten, documenten. In 1995 kreeg ik mijn visum. Binnen een week zat ik in Nederland.” Ze vestigen zich in Deventer. Brayan noemt het zijn eerste echte thuis. “Voor het eerst kon ik mezelf zijn. Langzaam begon ik me vrouwelijker te kleden. In sari’s, sherwani’s. Niemand zei er iets van. Integendeel, ik krijg complimenten.”

Werk

Brayan werkt in een verpleeghuis, als verzorger. Hij helpt cliënten bij hun dagelijkse verzorging, met toewijding, precisie en vaak een beetje glitter. “Ik draag gewoon wat ik wil,” zegt hij. “Als ik me op deze manier kleed kun je verwachten dat er ook vragen komen.” Die vragen komen meestal voorzichtig, achteraf of fluisterend. “‘Mag ik iets vragen… bent u een zuster of een broeder?’ Dat hoor ik vaker dan je denkt,” vertelt hij, zonder aarzeling. “En dan zeg ik altijd: even weken ben ik zuster, oneven weken broeder. Dan moeten ze lachen, en dan is het ijs gebroken.” Brayan merkt dat de meeste cliënten hem niet veroordelen, maar wél zoeken naar houvast. “Ze willen weten hoe ze me moeten aanspreken, zonder iets fout te doen. En dat snap ik. Voor sommige mensen, zeker van oudere generaties, is het verwarrend. Zolang het respectvol is, vind ik alles prima. En ik heb zelfspot, dat helpt ook, ik neem mezelf niet te serieus.” Discriminatie? “Nog nooit,” zegt hij beslist. “Niet in Deventer. Niet in de zorg. Ik word overal geaccepteerd.”

Muur

De flamboyante kleding, de oprechte lach, het is geen masker, maar ook geen complete weergave van wie Brayan is. “Ik ben altijd een huismus geweest,” zegt hij. “Ik voel me veilig thuis. Daar hoef ik me niet te verantwoorden.” Hoewel hij open is over zijn identiteit, blijft hij voorzichtig in contact met anderen. “Ik heb een muur om me heen gebouwd. Niet omdat ik mensen haat, maar omdat ik mezelf bescherm. Tegen pijn, tegen teleurstelling.” Hij heeft nauwelijks vrienden, zegt hij. “Ik noem ze liever kennissen. Vrienden kunnen je teleurstellen. Kennissen niet. Die verwachten niks van je.”

Zijn huidige partner, Jan-Henk, noemt hem “warm en loyaal, maar moeilijk over de streep te trekken.” Bryan lacht als hij dat hoort. “Het klopt. Ik moet iemand echt kunnen vertrouwen, en dat duurt lang.” Brayan noemt het zelfbescherming. “Als je weet wat het is om jarenlang afgewezen te worden op school, door je eigen moeder, door een hele cultuur, dan leer je automatisch een muur te bouwen. Die trek je niet zomaar weer naar beneden. Ik heb mezelf beschermd. En daardoor laat ik weinig mensen toe.” Toch is die muur niet ondoordringbaar. In Jan-Henk vond Brayan een partner die niet te hard van stapel liep, maar wachtte. “Hij was er al toen Bernard nog leefde,” zegt Bryan. “En Bernard wist het. Sterker nog, vlak voor hij overleed zei hij: ‘Ik ben blij dat jij iemand hebt gevonden die goed voor je is. Iemand die ik ken. Die je begrijpt.’”

Brayan ziet zichzelf niet als rolmodel. “Dat klinkt veel te groots. Ik leef gewoon mijn leven.” Maar hij weet ook: het feit dat hij zichtbaar is, telt. Dat hij de stad doorgaat in sari’s, werkzaam in de zorg, met poeder op zijn wangen, en over straat loopt zonder zich kleiner te maken: dat ís betekenisvol. “Ik ben niet bezig met een statement,” zegt hij. “Maar als iemand me ziet en denkt: hé, het kan dus gewoon, dan is dat mooi meegenomen.” Zijn collega’s noemen hem soms ‘prinses’. Zijn cliënten begroeten hem als ‘zuster’, ‘broeder’, of allebei. In Deventer kent men hem gewoon als Brayan. “Ik voel me hier veilig. Maar ik weet ook: ik ben wie ik ben, ondanks alles wat me is aangedaan. En dat draag ik met me mee. Elke dag.”

Sterke stijging meldingen discriminatie tegen LHBTQIA+ personen, maar Deventer blijft achter

Het aantal meldingen van discriminatie en geweld tegen de LHBTQIA+ gemeenschap is het afgelopen jaar met maar liefst 37 procent gestegen. Dat blijkt uit de Monitor Discriminatie 2024, een gezamenlijk rapport van de politie en de antidiscriminatievoorzieningen (ADV’s). In 2023 werden er landelijk nog 3.214 meldingen gedaan, in 2024 steeg dat aantal naar 4.401. Belediging, bedreiging en mishandeling op basis van seksuele gerichtheid of genderidentiteit vormen een steeds grotere categorie.

Tegen die landelijke stijging steekt Deventer opvallend af. Daar blijft het aantal meldingen bij het Meldpunt Discriminatie Deventer (MDD) opvallend laag. Volgens consulenten van het meldpunt betekent dat niet dat er niets speelt in de stad. Integendeel: de meldingsbereidheid onder LHBTQIA+ personen is erg laag. Uit onderzoek blijkt dat landelijk slechts zo’n vier procent van de mensen die discriminatie meemaakt, daadwerkelijk melding doet. Volgens MDD spelen factoren zoals schaamte, normalisering en onbekendheid met het meldpunt een grote rol. Ook heerst soms het gevoel dat melden weinig oplevert. Daardoor blijven incidenten vaak onder de radar, terwijl ze wel degelijk plaatsvinden.

Deventer presenteert zich als regenbooggemeente en organiseert sinds vorig jaar een eigen Pride. Dat draagt bij aan zichtbaarheid en verbondenheid, maar leidt volgens MDD en andere betrokken organisaties ook tot een paradox: meer zichtbaarheid zorgt soms ook voor meer negatieve reacties.

De cijfers laten volgens hen slechts het topje van de ijsberg zien. Achter elk cijfer gaat een persoonlijk verhaal schuil en juist die verhalen zijn belangrijk om werkelijk inzicht te krijgen in hoe veilig LHBTQIA+ personen zich voelen in Deventer.