Jan’s heldendaad in Nieuw-Guinea: “Je raakt dat nooit kwijt”

Een dik fotoboek ploft op tafel. “Hier was ik terug op het strand waar het was gebeurd,” vertelt Jan. Hij wijst een foto aan in het boek. Op de foto staat Jan, enkele jaren jonger, op een strand in Nieuw-Guinea. Met zijn hoofd naar beneden en ogen dicht. “Dit was een moment van dankbaarheid.”

Op 19 april 1963 ontving Jan Briggeman op 21-jarige leeftijd een Bronzen Kruis voor zijn moedige optreden in KAIMANA. Nu, vele jaren later zit Jan op 84-jarige leeftijd trots aan tafel in Beilen met het Bronzen Kruis. Maar de gebeurtenissen van de oorlog is niet iets wat hij zomaar achter zich kan laten. Met zijn moedige optreden op 1 juni 1962 heeft Jan twintig mensen van een verkenningspatrouille het leven gered. Ondanks dat hij zelf werd beschoten beantwoordde Jan het onverwachte vuur. Een moedige actie die voor Jan een PTSS heeft ontwikkeld. 

Post-traumatische stressstoornis 

Met zijn familie heeft hij het er niet over. “Die begrijpen het gewoon niet. Ze zeggen dan: ‘maar je bent er toch nog?’.” Met zijn broer, Piet Briggeman, komt het zelden ter sprake. Piet vertelt dat hij er later zelf ook niet naar heeft gevraagd. “Ik had het idee dat hij er wel over wilde praten, maar dat hij bang was dat er veel vragen kwamen en dat hij dan te veel in details moest treden.” 

Jan vermijdt het liefst gesprekken over de verschrikking die hij heeft meegemaakt. Wel heeft hij het er vaak over met zijn vrouw, Femmie. Samen zijn ze jaren na de oorlog teruggegaan naar Nieuw-Guinea, naar de plek waar Jan heeft gevochten. “Het was heel emotioneel,” vertelt Jan. Femmie staat op om een glas water te pakken. Jan kijkt even naar beneden. De herbeleving van de reis roept emoties in hen op. Beide schieten ze even vol. Er valt een stilte. “Sorry.”  Femmie gaat weer naast Jan zitten. “Je raakt dat nooit kwijt.” 

Jan was al een tijd weer terug van Nieuw-Guinea. Zijn schotwonden waren genezen en hij was weer begonnen aan een leven in Nederland, tot hij in 1995 midden in de nacht met de ambulance naar het ziekenhuis werd gebracht. Jan had een hartinfarct. Zijn hart maakte overuren. Dag en nacht pompte de spier te veel bloed door zijn lichaam. Zijn hart was in een staat van constante stress. Het hartinfarct was een gevolg van de mentale verwondingen die Jan had meegenomen van Nieuw-Guinea. Niet veel later werd er bij Jan een PTSS gediagnostiseerd. “Toen kwam ik bij de Bond van Nederlandse Oorlogs- en Dienstslachtoffers.” Dit is een plek voor voormalige geüniformeerden. Jan heeft daar veel gesprekken gevoerd over Nieuw-Guinea, ook samen met zijn vrouw. “Elke zes weken kwam er een maatschappelijk werker hier, daar was ik dan niet bij,” vertelt Femmie. “Die adviseerden toen om gewoon door te gaan met leven.” Jan knikt. Dat deed hij ook. Toen hij in 1962 terugkwam in Nederland is hij weer doorgegaan met werken. “Wij hebben heel veel aan die gesprekken gehad toen.” Jan praat nu niet zo vaak meer met de maatschappelijk werker. “Vaak gaan we nog één keer in de maand naar de GGZ toe hier in Beilen. Daar gaan ook veteranen heen.”
“Jan kijkt bijvoorbeeld heel selectief televisie” Femmie vertelt dat haar man oorlogsfilms het liefst vermijdt. “Hier en daar kijk ik wel wat TV wat dan te maken heeft met oorlog, dan gebeurt het wel eens dat het mis gaat ’s nachts, en dan kan ik daar nog heen.” Jan vertelt dat hij eens in de maand met een groepje van drie veteranen van die tijd samenkomt. “We hebben het niet per se over de oorlog, maar vooral ook gewoon over het leven.” Het helpt om te praten met mensen die iets soortgelijks hebben meegemaakt. Met mensen die het snappen.  

“Ik vind dat hij het heel goed doet, er zijn heel veel mensen die raken verslaafd aan drank.” Femmie vertelt dat dat bij Jan op een moment wel dreigde te gebeuren. “Toen zei ik: je kunt kiezen voor de drank, of je kiest voor mij.” Jan en Femmie kijken elkaar aan. “Toen koos hij gelukkig voor mij.” 

Tijd in Nieuw-Guinea

“Je wist niet anders, Je was inzetbaar en anders had je daar niet voor moeten kiezen.” Jan kwam in mei 1961 op twintig jarige leeftijd bij de mariniers. Hij kreeg toen te horen dat hij naar het Westen werd uitgezonden. Na een halfjaar in Curaçao en Aruba te hebben gezeten, werden ze opgerukt als eerste versterking in Nieuw-Guinea. 

“Het hele stuk strand stond onder vuur. Ik heb teruggeschoten, maar toen werd ik geraakt. Ik viel plat in het zand en toen werd ik weer geraakt.” Jan kan in zijn herbeleving de gebeurtenis nog goed na te vertellen. “Het was toen ook in een keer donker. Ik heb toen nog een kwartier op het strand gelegen en ben toen teruggelopen.” Met dank aan zijn instinct is Jan de goede kant op gelopen. “Als ik naar rechts was gelopen had ik bij de Indonesiërs gezeten en vooruit was er alleen maar zee. Ik kon maar één kant op.” Daar werden zijn schotwonden verbonden. “Toen ging het mis, alles was donker en ik zag een mooie verlichte tunnel, ik hoorde mooie muziek. Ik zag mijn familie aan me voorbijgaan. Toen werd ik gelukkig weer bijgebracht.” Jan is op deze dag de dood ontlopen, maar “dat was het begin”. 

In oktober 1962 kwam Jan weer thuis, hij was net een jaar weggeweest. Jan moet even lachen op de vraag of hij moeite heeft gehad met dingen verwerken. De reis die hij later twee keer naar Nieuw-Guinea heeft gemaakt met zijn vrouw was op advies van de maatschappelijk werker. “Het heeft wel geholpen, ik heb het beter een plekje kunnen geven.” 

Een mooie reis

Ondanks de verschikkingen die hij heeft meegemaakt is hij ook dankbaar voor de tijd. “Ik ben de hele wereld rondgekomen, het is ook een mooie reis geweest.” Jan kijkt nog even naar de foto’s die voor hem liggen, hun huis gevuld met souvenirs uit Nieuw-Guinea. “Het is iets heel bijzonders wat ik heb meegemaakt.”

Jan zal de oorlog altijd met zich meenemen, maar met de steun van zijn vrouw en gesprekken met lotgenoten leert hij ermee leven. In een huis vol herinneringen, tussen foto’s en souvenirs, leert Jan de herinnering een plek te geven. Terwijl de caravan alweer klaarstaat op de oprit van Jan en Femmie voor een nieuwe reis, kan Jan met trots zeggen dat hij naast de verschrikkingen ook veel dankbaarheid meedraagt.