De radicaal-rechtse partijen hebben een meerderheid gehaald in het parlement. Progressieve ideeën worden weggezet en het activistische geluid neemt af. Hoe laten jonge activisten hun stem horen in een conservatief Tsjechië?

Driehonderd Tsjechen hebben zich verzameld op het Oudestadsplein in de hoofdstad om te protesteren tegen het Tsjechische beleid ten opzichte van Flotilla. Tussen de toeristische trekpleisters, cafés met dronken Britten en grote groepen Aziaten lopend achter gidsen, staat Tereza (22) in de groep demonstranten. Een half uur eerder stond ze nog in het stemhokje voor de parlementsverkiezingen, maar nu laat ze haar stem horen op het drukst bezochte plein van Praag. Ze draagt een rode muts als symbool voor het Palestijnse volk, terwijl ze schreeuwt: “Fiala (red. premier van Tsjechië) you can’t hide, you’re supporting genocide!” De groep trekt steeds meer aandacht van de toeristen en de groep begint dan ook steeds meer te groeien. Het zijn vooral de jongeren, met name vrouwen, die vooraan staan en het meeste geluid maken, zwaaiend met vlaggen en kartonnen borden. De aanwezigheid van politici is ver te zoeken. Tereza vertelt al lachend: “De politici komen alleen voor in de speeches, over hun medeplichtigheid.”

Een jongen loopt voor Tereza langs en drukt iets in haar handen; gehaast en mysterieus, maar hij verdwijnt al snel in de menigte. Tereza blijft strak vooruitkijken, kijkend naar de betogers die de groep demonstranten steeds meer opjutten. Ze wacht een paar seconden voordat ze naar beneden durft te kijken. Ze vouwt het briefje open dat ze in haar handen heeft verfrommeld. Ze leest het papiertje en stopt dat snel weer weg. Kort kijkt ze om zich heen, werpt een blik op de politie voordat ze haar aandacht weer op de sprekers richt, die hun vurige toespraken luidruchtig voortzetten.

Jong progressieve activisten

Tereza is lid van Jong Groen. Jong Groen is de jongere afdeling van de partij: de Groenen. Vanwege te weinig electorale succes en de kiesdrempel die in Tsjechië geldt, staan kandidaten van de Groenen op de lijst van de Piratenpartij. In een conservatief, verrechtst politiek landschap proberen de Groenen de progressieve, activistische, klimaatbewuste partij te zijn. Tereza kan zich goed vinden in deze uitgangspunten en bezoekt regelmatig demonstraties. Ze wordt wel verleid om haar standpunten te veranderen: “Mijn oma wilde een auto voor mij kopen als ik op ANO zou stemmen.” ANO is de rechts-populistische partij van Andrej Babiš en is de afgelopen drie keer als winnaar uit de verkiezingen gekomen.

In april eerder dit jaar blokkeerde Tereza samen met andere pro-choice-demonstranten een belangrijke weg in Praag. Dit zorgde voor een harde confrontatie tussen de demonstranten, tegenstanders en de politie. Sindsdien is Tereza iets terughoudender geworden in haar activisme. Sinds een maand is ze in dienst bij de overheid, waar ze verantwoordelijk is voor het informeren van buitenlandse burgers. “Ik kan het mij niet veroorloven om nu een strafblad te krijgen.” Maar dit houdt Tereza niet tegen om demonstraties te bezoeken: “Het is motiverend als je weet waar je het voor doet. Wij kunnen ook gewoon een biertje gaan drinken, maar dat voelt niet juist.”

Op het plein staat Tereza in het midden van de groep, net buiten de harde kern, maar ze weet wel de aangesloten voorbijgangers achter zich te houden. Dezelfde jongen loopt weer voor haar langs. Met een groene pet op en een tattoo in zijn nek beweegt hij zich door de massa. Hij duwt onopvallend briefjes in de handen van andere demonstranten. Ondertussen roepen de betogers op om te organiseren om een vuist te maken voor Palestina. Op werk, op school en daarbuiten. Tereza haalt het briefje weer tevoorschijn, ze leest het nog een keer: ‘Protesteren tegen genocide is niet genoeg. Wil je meer doen? Kom dan naar Nosticova zahrada (Kampa) om 17.00 uur. Respecteer het geweldloze karakter van de actie. Vertrek individueel of in kleine groepen. Deel dit briefje of andere informatie niet met de politie.’

Weerstand tegen progressief geluid

In het politieke landschap heeft activisme nog maar nauwelijks een rol. De drie winnaars van de verkiezingen op rechts hebben duidelijk een ander beeld voor ogen. ANO, Motoristé en SPD zijn de populistisch tot extreemrechtse vleugel van de Tsjechische politiek en hebben in de verkiezingen een meerderheid in het parlement gehaald. Veiligheid, defensie en economische stabiliteit hebben bij deze partijen de prioriteit. Activisme wordt gezien als een obstakel voor nationale prioriteiten. Progressieve ideeën worden afgeschilderd als bijzaak en te duur.

Voor partijen als ANO en Motoristi zijn protesten een bron van ergernis. Robert Králíček, parlementslid van ANO, vindt dat er prioriteiten gesteld moeten worden. Progressieve ideeën krijgen weinig ruimte in zijn partij. Klimaat, Palestina, homohuwelijk en abortus zijn niet populair bij de achterban. Als het over klimaat gaat, wordt er meestal naar Brussel gewezen: “Wij denken dat de Green Deal moet stoppen en het geld effectiever geïnvesteerd moet worden,” vertelt Králíček. De Europese Unie zou zichzelf alleen obstakels opleggen, wat Europa minder competitief maakt ten opzichte van andere grootmachten: “Als je naar de VS of China kijkt, dan zie je dat ze geen geld uitgeven aan klimaat, maar dat het om concurrentie gaat. We hebben te veel regelgeving op het gebied van groene zaken; die moet echt stoppen.” De progressieve thema’s worden gezien als onpraktisch en elitair.

Petr Macinka, partijvoorzitter van de extreemrechtse partij Motoristé sobě, gaat nog verder. Jongeren die zich inzetten voor klimaatverandering zijn ‘verloren’ en ‘moeten de realiteit weer vinden’. Overstappen op duurzame energie zou de toekomst van jongeren in gevaar brengen: “Ze willen hard werken en dromen om rijk te worden. Ze weten dat die dromen gestolen worden door deze activisten.” Activisme is een bedreiging voor vrijheid en toekomstperspectief. Macinka noemt de liberale Piratenpartij “neo-marxisten” en associeert die term met de grootste regeringspartij, SPOLU, vanwege een eerdere samenwerking met de Piratenpartij.

Jan Chabr van TOP 09, één van de partijen in de conservatief-rechtse SPOLU-coalitie, ziet het veranderen van het klimaat wel als een groter probleem. Hij is lid van het stadsbestuur van Praag en ruim vier jaar verantwoordelijk voor het stadsvastgoed. Hij erkent de gevolgen van tropische dagen, wateroverlast en verouderde stadsinfrastructuur. Zijn beleid richt zich op adaptatie en duurzame energie. Omdat Praag deel uitmaakt van UNESCO is het moeilijk om de stad in te richten op het veranderende klimaat. Chabr legt uit dat klimaatverandering door de jaren heen een minder belangrijk onderwerp is geworden. “Eerlijk gezegd was het een van de belangrijkste campagnethema’s bij eerdere verkiezingen in 2021. Vandaag de dag staat het voor mijn gevoel op de derde, vierde plaats, omdat er oorlog is in Oekraïne en we economisch worstelen.” Hij voelt als bestuurder minder druk van de activisten om klimaatverandering aan te pakken, anders dan in 2021.

Volgens Chabr hebben partijen een angst om het woord ‘Green Deal’ te gebruiken. De term Green Deal is impopulair door de lading die het woord heeft. Het wordt niet meer gezien als een oplossing, maar als een obstakel. Er wordt dus minder geluisterd naar de demonstraties en activisten worden sneller weggezet als ‘verloren’, ‘elitair’ of met andere termen.

Tereza leest het briefje nog een keer en twijfelt: ‘Protesteren is niet genoeg’. Wat is het plan? Gaat ze haar nieuwe baan riskeren voor deze illegale demonstratie? Toch besluit ze te gaan. Kort nadat het protest op het plein is afgelopen, mengt ze zich tussen de toeristen. ‘Vertrek individueel of in kleinere groepen’, zij snapt wel waarom; als alle demonstranten tegelijk naar het afspreekpunt zouden gaan, valt dit op bij de politie. Ze besluit eerst langs een café te gaan en daarna met een omweg naar de geheime bijeenkomst. Voorzichtig en op afstand van andere demonstranten loopt ze naar het park aan de andere kant van de rivier. Tussen de toeristen weet ze onopgemerkt te blijven. Als ze bij het park aankomt, is het er rustig, nog niets wat lijkt op een bijeenkomst. Ze trekt verder het park in, waar ze op een klein grasveld een groep demonstranten vindt. Ze wordt gelijk aangesproken. Het is dezelfde jongen met de groene pet. De jongen die haar het briefje gaf. Een ambitieuze jongen met een missie. De jongen heet Damian. Hij geeft instructies over de actie en ondervraagt Tereza. Op de achtergrond wordt er door een organisator op een zacht volume door de megafoon heen gepraat en worden er mondkapjes uitgedeeld. Damian legt uit dat er geen foto’s of geluidsopnames gemaakt mogen worden, telefoons moeten op vliegtuigmodus en er mag geen contact met de politie zijn.

De bijeenkomst is nog niet voorbij, maar Tereza besluit eerder te vertrekken. Ze probeert de groep voor te blijven. Deze keer neemt ze een andere route, via Karelsbrug. Een meer toeristische route met kleine winkels, cafés en straatverkopers, ideaal om niet op te vallen. Tereza zit vol met adrenaline en spanning. Ze wil haar baan niet verliezen, maar ze weet dat dit voor een goed doel is. Terwijl ze richting de actie gaat, is ze extra alert. Om haar heen kijkt ze of er politie in de buurt is. Ze ziet een grotere groep pro-Palestijnse demonstranten. Ze twijfelt en neemt een eerdere afslag. Ze moest individueel of in een kleine groep blijven. Zo’n grote groep trekt te veel de aandacht.

Národní třída

Tereza zwerft over de straat waar de actie gaat plaatsvinden. Národní třída, een belangrijke straat in Praag die de Oude Stad en de Nieuwe Stad met elkaar verbindt. Tereza vertelt waarom deze straat is uitgekozen: “Dit is waar het volk opkwam tegen het communistische regime, het onderdrukkende regime. In de activistische groepen is er veel nostalgie richting deze gebeurtenis.” Net wanneer ze aankomt bij een monument over het protest van 1989, hoort ze veel geluid uit een zijstraat komen. Ze loopt er gehaast naartoe.

Trams staan stil, er is veel lawaai en een groep van ongeveer dertig man heeft zich verzameld in het midden van de weg. Alleen trams rijden over deze weg; het is afgesloten voor auto’s. De actie zorgt voor veel aandacht van voorbijgangers. Sommigen sluiten zich aan, maar niet iedereen is er blij mee. Een paar mannen gaan verhaal halen en zoeken conflict op. Met gebalde vuisten spreken ze de voorste demonstranten aan. Damian zit op de voorste rij en vertelt achteraf over de confrontatie: “Na een minuut was er een man verbaal agressief, maar na zeker tien minuten probeerde hij mensen spandoeken uit onze handen te trekken. Het waren allemaal mannen en ze waren vooral agressief tegen vrouwen.” De mannen proberen aan het haar te trekken van de vrouwelijke actievoerders en maken schoppende bewegingen. De groep reageert direct en roept gezamenlijk: “Onze handen zijn leeg,” om zo het vreedzame karakter van het protest te benadrukken.

Na een kwartier komt de politie bij het protest. De agressieve voorbijgangers worden weggestuurd en het publiek en de actievoerders worden gescheiden. Tereza blijft in het publiek als toeschouwer en ziet hoe Damian nog steeds vooraan achter het spandoek zit. Ze blijft alert op de politie; die kan ook mensen uit het publiek pakken. In het publiek ontstaat een discussie. Een omstander stelt dat de timing en de manier van het protest slecht is. “Op deze manier speel je de nazi’s in de hand. Morgen kunnen mensen nog stemmen, en dit zorgt niet voor meer sympathie.” De actie vertraagt de trams en de reizigers zullen hier niet blij mee zijn, beredeneert hij.

Het protest blijft nog lang doorgaan, vinden ook de organisatoren. “We rekenden op een kwartier tot half uur, maar we hebben er ongeveer anderhalf uur lang gezeten,” vertelt Damian achteraf. Onder luid applaus – voor de actievoerders – worden er één voor één activisten weggesleept door de politie. Het publiek begint zich steeds meer met het protest te mengen. Waar het scanderen eerst van de dertig activisten kwam, neemt het geluid vanaf de zijkant toe. “Bella ciao, bella ciao, bella ciao,” het antifascistische lied, wordt gezongen door de omstanders tijdens het optreden van de politie. Tereza vertelt dat de politie in Tsjechië hard kan optreden om zijn ‘spierballen te laten zien’, maar vindt dat de politie nu erg tolerant is. Nadat de trambaan vrij is gemaakt, blijven de groepen vanaf de zijkant nog luid scanderen: ‘Viva la Palestina’, ‘From the river to the sea, Palestine will be free’ en ‘Stop killing children.’ Tereza weet tijdens de demonstratie haar afstand te houden van de arrestaties en beweegt zich bewust door de massa, weg van de politie.

Tereza loopt nadat de eerste trams weer gaan rijden richting het politiebureau. De activisten zijn hier verder gegaan met hun actie. Ze eisen dat de zes opgepakte activisten door de politie worden vrijgelaten. Damian staat midden in de groep. Met een schorre stem schreeuwt hij om gerechtigheid: ‘Free them all’. De actievoerders bleven tot half één ’s nachts wachten op hun medeactivisten. Elk uur wisselden ze elkaar af. Ook hij was gearresteerd: “Ik liet mijn ID zien, dus lieten ze mij gaan. Waarschijnlijk krijg ik een boete.” Die boete neemt hij op de koop toe, het protest was het voor hem waard: “Na een actie als deze voel je zoveel verbondenheid,” vertelt Damian tevreden terwijl hij een sigaret draait.