De economische kloof tussen Noord en Zuid-Italië

Achterstandswijken, slechte wegen, veel vergrijzing en veel werkloosheid. Het zuiden, ook wel mezzogiorno genoemd, staat in schril contrast met het geïndustrialiseerde, rijke noorden. Nergens in een Europees land is de kloof tussen regio’s zó groot als in Italië. Hoewel er tijdens de Tweede Wereldoorlog 400 miljard euro is uitgegeven aan het zuiden van Italië, is de kloof tussen het noorden en zuiden nooit gedicht.

De verschillen tussen het noorden en het zuiden begonnen bij de Italiaanse eenwording in 1861. Een overwegend agrarisch, arm en analfabetisch zuiden, voegde zich toen bij de noordelijke gewesten (Leijendekker, 2021). In het noorden was er toen meer industrialisatie en was het onderwijs ook beter ontwikkeld. De rijkdom heeft zich verzameld in de driehoek: Turijn, Milaan, Genua. Tegenwoordig zijn landbouw en toerisme de twee belangrijkste economische drijfveren in het zuiden.

Milaan vs. Sicilië

De economische verschillen tussen het noorden en het zuiden zijn groot. Als je het gemiddelde salaris van Milaan en Sicilië vergelijkt, is het salaris van Milaan bijna twee keer zo hoog. Angelo van Schaik, correspondent Italië van het AD, licht dit toe: ‘Milaan is een economisch centrum, met veel werkaanbod. Het ligt tegen Zwitserland aan en is de economische hoofdstad van Italië. Op Sicilië is er niet zoveel werk. Het overgrote deel is daar ambtenaar, er is niet zoveel ondernemerschap in het zuiden, zeker op Sicilië niet.’

Ongeveer een derde van de Italianen woont in het zuiden, maar in totaal dragen ze maar 22% bij aan de economie (FD, 2021). In steden als Palermo en Catania, zijn er veel achterstandswijken, volgens Schaik. Er wonen daar veel mensen in sociale huurwoningen, zij hebben weinig geld. Als je echter buiten de stad woont, is het leven behoorlijk goed, beweert van Schaik. ‘In de praktijk is het een stuk rooskleuriger dan als je enkel naar de statistieken kijkt,’ voegt hij daaraan toe.

Zwartwerken

De werkloosheidgraad is in het zuiden hoger dan in het noorden. De mensen die zwartwerken, worden alleen niet gerepresenteerd in deze statistieken. ‘Officieel zijn die mensen dan werkloos, terwijl ze dat in de praktijk niet zijn. Maar, dit neemt niet weg dat de werkloosheid onder jongeren enorm hoog is,’ vertelt van Schaik.

Volgens Ingrid van Schouten, olijfboerin in Molise, is er een enorm zwart-geld circuit in het zuiden: ‘Als wij uit eten gaan, heeft de eigenaar het liefst dat we contant betalen. Daarnaast speelt bartering een rol. Bijvoorbeeld: ik geef jou bloemkolen uit mijn tuin en jij onderhoudt mijn auto.’

Zuid-Italië heeft een meer traditionele cultuur. ‘Familie is belangrijk, katholieke feesten worden uitbundig gevierd. Het leven is er relaxed en ogenschijnlijk eenvoudig. Echter zijn de mensen er niet rijk en dat brengt uitdagingen met zich mee,’ aldus Schouten.

Jeugdwerkloosheid

Van Schaik maakt zich zorgen over de jeugdwerkloosheid. ‘De lage lonen spelen een grote rol. Hierdoor is er een enorme trek van jongeren naar het noorden van Italië, of naar het buitenland. Dit zijn de beste mensen, beste studenten en beste Italianen. Het is een echte braindrain. Italië draait op voor de kosten, maar kan de vruchten er niet van plukken. Landen als Nederland, Duitsland, Spanje en de Verenigde Staten zijn populair.’

Van zuid naar noord

Er is geen land ter wereld waar zo’n enorme trek is van één punt van het land naar het andere punt van het land, beweert van Schaik. Het zou om miljoenen mensen gaan. Dit heeft als resultaat dat Lombardije enorm is geürbaniseerd.  

Alessia Peretti, Italië correspondent voor de BBC en Euractiv, merkt op dat veel jongeren het niet leuk vinden om het zuiden te verlaten. ‘Veel jongeren gaan weg, omdat ze geen duurzame toekomst kunnen opbouwen voor zichzelf in het zuiden. Ze zijn echt verdrietig dat ze weg moeten, omdat de levensstijl en het eten beter is dan in het noorden. Het noorden is killer dan het zuiden. Ik heb veel vrienden in Napels, zij vertellen me dat het qua werk echt moeilijk is om een gewone vaste baan te vinden,’ vertelt ze.

Vergrijzing

Doordat er zoveel mensen vertrekken uit het zuiden, is er een hoge vergrijzinggraad. ‘Ouderen, kinderen en laagopgeleide jongeren blijven over,’ vertelt van Schaik, ‘zo wordt de kans op nieuwe ondernemingen kleiner, en blijf je in een soort vicieuze cirkel zitten.’

Van Schouten merkt ook dat het Zuiden leegloopt. ‘In het noorden is meer werk te vinden en de leefomstandigheden zijn daar beter. Er zijn meer bedrijven, industrieën, betere wegen, beter onderwijs en een betere gezondheidszorg. Ik heb hier in Molise nog nooit een huisarts gezien die jonger is dan 60 jaar, dat is echt een probleem hier.’

Van Schouten woont op het platteland. Daar is het al helemaal zichtbaar hoe het zuiden van Italië vergrijst: ‘Er zijn weinig jonge mensen in de dorpen. En de parken zitten vol oude mannen die daar de dag met elkaar doornemen. Tegen lunchtijd verdwijnen ze allemaal om na vieren weer op hun bankjes plaats te nemen.’

Minimumloon

Er is geen wettelijk minimumloon vastgesteld in Italië. Er was een voorstel voor een minimumloon, maar dat is afgeslagen door de regering van Meloni. De linkse partijen waren hier erg teleurgesteld over. ‘De overheid doet er niet veel aan om de lage lonen en de slechte arbeidsomstandigheden te verbeteren,’ vindt Schaik. Daarnaast is het volgens Schaik ook te wijten aan de vakbonden.

Peretti is voorstander van het minimumloon. ‘Ik denk dat het de ongelijkheid tussen het noorden en het zuiden kan verbeteren. De regering wil het alleen niet, maar de linkse partijen wel.’

Daarnaast denkt Peretti dat het verbeteren van de infrastructuur van grote invloed zal zijn om de kloof tussen het noorden en het zuiden recht te trekken. Ook meer werkmogelijkheden zouden hier aan bijdragen: ‘Er zijn goede initiatieven in het zuiden, maar nog niet genoeg.’

Noord mentaliteit

Volgens Schouten is er een bepaalde mentaliteit vanuit het noorden. Het noorden is een beetje bevooroordeeld en kijkt neer op zuiden, omdat het zo is achtergebleven qua ontwikkeling.

Sommige politici uit het Noorden noemen de mensen uit het zuiden eenvoudige, criminele lanterfanters (FD, 2021). Zo was uiteindelijk the Legia Nord opgericht: een politieke partij die het noorden van het zuiden wilde scheiden. Matteo Salvini was het gezicht van deze partij. Volgens Peretti kwam dit voort uit de volgende gedachte: ‘Wij zijn rijker, zij doen niets. Het zuiden haalt ons naar beneden.’ The Legia Nord heet tegenwoordig the League en heeft die gedachte nu los gelaten.

Blik op de toekomst

Peretti is optimistisch. ‘Ik denk dat de economische verschillen afnemen. In vergelijking met het verleden, is het zuiden meer op het noorden gaan lijken.’

Van Schaik ziet de toekomst wat somberder in: ‘Het verschil tussen noord en zuid is alleen maar gegroeid sinds de eenwording. Het is eigenlijk heel triest en wordt niet minder, ongeacht de pogingen van de regeringen. In vijf jaar tijd zie ik niets verbeteren hieraan, de verschillen blijven enorm.’

Vanuit de ervaring van Schouten, zijn Italianen negatief als het aankomt op politiek vlak. Er is veel wantrouwen naar de overheid. Schouten is zelf ook niet heel positief als het aankomt op de Italiaanse economie.

1. Boone, H.D. Hekking. Weet Italië de kloof Noord-Zuid te dichten? (2021, July 14). FD.nl. https://fd.nl/achtergrond/1390085/weet-italie-de-kloof-noord-zuid-te-dichten

Leijendekker, M. (2021, May 21). Zuid-Italië snakt naar Europees herstelfonds. NRC. https://www.nrc.nl/nieuws/2021/05/20/zuid-italie-snakt-naar-europees-herstelfonds-a4044392

Dit is Italië. (2021, December 7). Italiaanse economie – een vat vol tegenstrijdigheden – Dit is Italië. Dit Is Italië. https://www.ditisitalie.nl/alles-over-italie/economie-van-italie/