Matera: De Assepoester van Italië
On 13 april 2024 by David Groot
Matera: Een straatarme schoonheid
“Toen ik jong was mocht ik het stadscentrum niet in.” Vertelt Cosimo Burgi, hij is opgegroeid in Matera en werkt tegenwoordig als gids en B&B host. “Ik ben nu 42 jaar oud, maar toen ik jong was, was de Sassi, het oude stadscentrum, verlaten. Het was een gevaarlijke plek. Er leefden vooral daklozen en drugsverslaafden. Het was er donker, er was geen elektriciteit, geen straatverlichting en overal lag afval. De Sassi was min of meer een vergeten plek.”
“Matera had een hele slechte reputatie” voegt Luca Favero toe, hij is momenteel een onderzoeker aan de universiteit van Essex en deed onderzoek naar Matera. “Matera stond bekend als een onderontwikkelde plek waar mensen nog niet dood gevonden wilden worden. Italianen gingen er met een grote boog om heen. Het was erg arm, de mensen overleden er op jonge leeftijd en er waren weinig kansen”
“Vandaag de dag is Matera één van de veiligste steden van Italië. Als je nu midden in de nacht door het centrum gaat wandelen gebeurt er niks. De stad is in een periode van 10 jaar veranderd van een stad met armoedeproblematiek naar een toeristische trekpleister. “De verandering is erg snel gegaan” vertelt Burgi.
Het verval van de ondergrondse stad
Hoe heeft deze verandering kunnen plaatsvinden? Hoe kan het dat één van de oudste steden ter wereld[1], een UNESCO werelderfgoed, jarenlang te maken had met extreme armoede? Hoe kan het dat deze stad zolang een slechte reputatie had en nu een toeristische trekpleister is met sterke economie?
Meer dan 8000 jaar geleden leefden er al mensen in Matera. Zij leefden destijds in grotwoningen. Duizenden jaren later woonden mensen nog steeds in deze grotten.[2] De buurten met deze woningen werden de Sassi genoemd. Ze waren enigszins in de vergetelheid geraakt tot de tweede wereldoorlog.
“Er is een beroemd boek ‘Christus stopte in Eboli’. Het is geschreven door Marco Levi. Tijdens het fascistische regime van Mussolini dook hij onder in de Matera. Hij schreef over de lage levenstandaarden, over ziektes en armoede” vertelt Favero.
Het boek ‘Christus stopte in Eboli’, is een bestseller geworden. Hierdoor kwam deze regio in de publiciteit. Jarenlang zouden mensen deze regio met het boek van Marco Levi associëren. In de jaren 50 kwam de overheid in actie en werd besloten de binnenstad te ontruimen.[3] In de jaren die daarop volgden werden de Sassi min of meer vergeten en verviel het tot de staat die Burgi en Favero beschrijven.
Matera had in de tweede helft van de twintigste eeuw niet alleen last van een slechte reputatie, het was daarnaast ook erg onbekend. Matera is pas in het afgelopen decennium een bekende stad geworden. Burgi onderschrijft dit: “Toen ik ging studeren wisten mijn collega’s niet waar Matera lag. Maar tegenwoordig is Matera internationaal bekend. Toen ik laatst naar Amsterdam ging vroeg een vrouw waar ik vandaan kom. Toen ik vertelde dat ik uit Matera kom antwoorde ze: “Dat ken ik, ik ben daar geweest!”’ Dit soort ontmoetingen zijn voor Burgi niet meer uniek.
De huidige bekendheid van Matera is vooral te danken aan de vele publiciteit die Matera kreeg vanwege de titel ‘Europese stad van cultuur 2019’. Favero legt uit wat het effect was van deze titel: “Door de titel kwam er veel aandacht van internationale media. Toeristen zagen hierdoor wat Matera te bieden had. Dit fenomeen speelde zich niet alleen internationaal af. Ook in Italië zag niemand Matera als een toeristische trekpleister. Het was niet alleen dat er meer aandacht kwam voor Matera maar ook de manier waarop men over Matera sprak was anders.”
Waar Carlo Levi in 1945 nog sprak over een sloppenwijk, plaatste de New York Times in 2018 Matera op de derde plek in hun lijst van steden die je moet bezoeken.[4] In 2021 deed James Bond deze stad aan in ‘No Time to Die’. Afgelopen jaar omschreef de BBC Matera als een stad met een indrukwekkende ondergrondse beschaving.[5]
De positieve media-aandacht heeft een grote economische impact achtergelaten. Volgens het onderzoek van Luca Favero is het aantal toeristen dat in Matera over nacht toegenomen met 115%, de werkeloosheid gedaald met 7.7 procentpunt en het inkomen van de Materanen gestegen met 10%.[6] “Er is een grote toename van bedrijven en werknemers in de toeristische sector en dat werkt door op andere onderdelen van de economie in Matera” voegt Favero toe.
Deze verandering is een recente ontwikkeling en is duidelijk zichtbaar in het stadsbeeld. “Rond 2014 begon de stad te veranderen. Het grootste gedeelte van de musea, de restaurants en hotels zijn niet ouder dan 10 jaar” vertelt Burgi.
Matera de Assepoester van Italië
Het verhaal van Matera heeft wel iets weg van Assepoester. Een ondergewaardeerde stad wordt ontdekt en maakt een grote transformatie door. Waar Assepoester wordt geholpen door een vriendelijke heks, heeft Matera hulp gekregen van veel positieve media-aandacht.
Maar net als in Assepoester sloeg om klokslag 12 uur het noodlot toe: Corona. In 2020 lagen de straten er plotseling verlaten bij. Het toerisme kreeg een zware klap te verduren.
Het toerisme in Matera kent geen lange geschiedenis. Zouden de toeristen Matera na corona ook nog kunnen vinden of was de wederopstanding van Matera slechts van korte duur?
“In 2022 en 2023 hadden we weer heel veel toeristen. Er waren veel mensen die een vakantie hadden geboekt en door corona niet konden komen. Deze mensen kwamen een paar jaar later alsnog” vertelt Burgi. Ook Favero bevestigd deze trend: “De recentste data laten zien dat de effecten van de titel ‘Europese stad van cultuur’ nog steeds door werken en Matera nu bekend staat als een toeristische trekpleister. De effecten van de titel zijn ook zichtbaar na corona. Het is door corona erg lastig om daar conclusies aan te verbinden.”
Volgens Burgi doet de stad iets bijzonders met mensen: “Mensen zien Matera op foto’s, op tv en in kranten en besluiten vervolgens om naar Matera te gaan, maar wanneer ze hier zijn overtreft de stad hun verwachtingen. De meeste mensen die naar Matera gaan, vertellen hun ervaringen aan vrienden en familie en maken op die manier weer reclame voor de stad.”
Verlies Authenticiteit?
De verandering is niet alleen maar positief.
Volgens Nikola Tosic, ondernemer in Italië, brengt economische groei ook risico’s met zich mee. Tosic heeft jarenlang zakelijke ervaring in Italië en ziet dat er steeds meer grote bedrijven zich richten op Italië en daar veel kleine familiebedrijven opkopen. Je hebt in Italië veel familiebedrijven. De meeste restaurants worden doorgeven van ouder op kind. De recepten en tradities worden dan ook overgedragen. Hierdoor blijft de authenticiteit goed bewaard, maar de laatste jaren verdwijnen steeds meer familiebedrijven en verliezen steeds meer steden hun authenticiteit.
Cosimo Burgi beaamt dit: “Je moet alert blijven. Je kunt op deze manier heel makkelijk je authenticiteit verliezen. Het gevaar is, dat Matera veranderd in een groot openluchtmuseum, waar geen lokale inwoners meer in het centrum wonen. Als je in Matera komt, dan zou je de inwoners van Matera moeten zien.”
“Italië is prachtig. Je hebt Toscane, Sicilië, Rome en De Dolomieten, maar Matera is nog steeds authentiek. Wanneer mensen hier rondlopen, komen ze in contact met de lokale inwoners. Er is in Matera geen sprake van massatoerisme, en ik hoop dat het er ook niet komt. We zijn een hechte gemeenschap en we proberen authentiek te blijven.”
“Toerisme veranderd een plek. Als je in Matera kijkt naar de Sassi, het oude gedeelte van de stad, dan is daar iets veranderd. Je hebt daar nu luxe hotels en zelfs 5 sterren hotels met een spa. In het centrum stijgen de woningprijzen door de komst van Airbnb’s.”
“Maar ondanks dat zou ik zeggen dat we nog steeds authentiek zijn” concludeert Burgi.
Matera als voorbeeldfunctie
Volgens Favero is de transformatie die Matera doormaakte niet exclusief voorbehouden aan steden zoals Matera. Matera was een stad met een rijke geschiedenis en een cultureel erfgoed waar men overheen keek. “Er zijn meer van dit soort steden in Europa. Er zijn prachtige steden. Die om de één of andere reden worden vergeten en niet bekend staan bij toeristen. Matera laat zien dat dit soort steden erbovenop kunnen komen.”
[1] Visit Matera » DISCOVERY MATERA. (2019, May 10). DISCOVERY MATERA. https://www.discoverymatera.it/en/visita-matera/
[2] Breuer, R. (2019, January 16). Matera, European Capital of Culture 2019. dw.com. https://www.dw.com/en/matera-european-capital-of-culture-2019/a-46945902
[3] Perrottet, T. (2014, January 21). How Matera went from ancient civilization to slum to a hidden gem. Smithsonian Magazine. https://www.smithsonianmag.com/travel/mater-went-from-ancient-civilization-slum-hidden-gem-180949445/
[4] Times, N. Y. (2018, December 4). 52 places to go in 2018. The New York Times. https://www.nytimes.com/interactive/2018/travel/places-to-visit.html
[5] Warkentin, E. (2023, 20 maart). Italy’s impressive subterranean civilisation. BBC. https://www.bbc.com/travel/article/20230309-italys-impressive-subterranean-civilisation
[6] Favero, L., & Malisan, I. (2021). The Effect of Being a European Capital of Culture: Evidence from Matera. Social Science Research Network. https://doi.org/10.2139/ssrn.3946245
Geef een reactie