Op het perron van Amersfoort Centraal is de frustratie duidelijk voelbaar. Door de koperdiefstal van zondag 30 november ligt de spoorlijn naar Zwolle weer stil. “Nu moet ik alweer via Deventer naar school reizen,’’ zegt een jonge reiziger gefrustreerd. Het is de tweede keer in twee weken dat het traject getroffen is door koperdiefstal, waardoor treinen niet rijden. Nu moeten reizigers reizen via Deventer. In de overvolle coupé vanuit Amersfoort naar Deventer staan reizigers dicht op elkaar, tassen tussen de benen, jassen uit vanwege de hitte. Bij de overstap in Deventer haast iedereen zich de trap op, wie de aansluiting naar Zwolle mist kan opnieuw een halfuur wachten. “Het is ook altijd wat met die treinen,’’ zucht iemand richting een collega.
Hoewel moderne treinen vol zitten met digitale systemen, blijft een groot deel van het Nederlandse spoor en de infrastructuur afhankelijk van koperen kabels. Hoe kwetsbaar die afhankelijkheid is, bleek alweer op zondagavond 30 november, toen werden bij een poging tot koperdiefstal zeven kabel doorgeknipt, op het traject tussen ’t Harde en Zwolle. Volgens ProRail was de schade fors en kosten de herstelwerkzaamheden uren. Maandag kon pas om 15:20 het spoor weer helemaal worden vrijgegeven, en reden de treinen tussen Lelystad, Zwolle en Amersfoort weer helemaal volgens de dienstregeling. Dit incident laat zien dat een cruciaal materiaal grote delen van de infrastructuur kan stil leggen.
Belangrijke rol
Dat koper nog altijd een grote rol speelt in de Nederlandse infrastructuur, verbaast Tom Coenen, Universitair docent Civil Engineering and Managment, allerminst. Volgens hem is koper simpelweg te geschikt om te vervangen. “Je hebt elektrische geleiders nodig, en er staan alternatieven, maar koper is al heel lang efficiënt en betrouwbaar,’’ legt hij uit. “In je meterkast thuis zie je het ook, bijna alles is koper. Het is werkt goed en is relatief betaalbaar. Dat maakt de overstap naar iets anders onaantrekkelijk.’’ Hij ziet ook dat er weinig discussie is over vervanging. “Ik heb geen plannen gehoord over vervanging van koper en overstap naar andere materialen. De kwetsbaarheid zit ook niet echt in het materiaal, maar in de waarde ervan.’’
De vraag over de waarde is inmiddels centraal in de discussie. Want hoe koper technisch gezien ideaal is, kent het ook een keerzijde. De prijs is namelijk erg hard gestegen, en dat maakt spoorinstallaties, energienetten en andere onderdelen van de infrastructuur. Een aantrekkelijk doelwit van criminelen. Coenen benadrukt dat de maatschappelijke schade veel groter is dan de waarde van het gestolen materiaal. “Maar je kan niet al het spoor volledig beveiligen. Dat is ondoenlijk.”
Schade
ProRail bevestigt dat koperdiefstal een hardnekkig probleem is. In 2025 waren er tot nu toe 64 incidenten, die hebben samen meer dan 300 uur aan hinder veroorzaakt. Dat was goed voor een dikke 12 dagen aan verstoring. De financiële schade loopt in de miljoenen. Woordvoerder van ProRail Eva Hersbach legt uit dat ProRail al veel maatregelen neemt, maar dat het volledig beveiligen onmogelijk blijft. “Wij kunnen niet overal camera’s en sensoren plaatsen. De schaal van het spoor maakt dat onmogelijk. Waar het kan beveiligen we, maar de realiteit is dat je nooit elk kwetsbaar punt kunt afdekken.’’
Tegelijkertijd probeert ProRail ook te verduurzamen. Glasvezel wordt steeds vaker gebruikt voor communicatie, omdat daar geen metaal in zit. Toch blijft koper heel belangrijk voor het systeem. “Voor voeding en geleiding heb je materialen nodig die betrouwbaar zijn en zich al jarenlang hebben bewezen,’’ zegt Eva Hersbach. Een recente ontwikkeling is dat Strukton Rail voor het eerst wereldwijd 100% gerecycled koper heeft gebruikt als rijdraad op de Zeeuwse lijn. “Dat is een belangrijke stap richting circulair materiaalgebruik, zonder dat de betrouwbaarheid minder wordt.’’
In de recyclingsector zijn de effecten van de hoge koperprijs al jaren zichtbaar. Dirk Netten, woordvoerder bij Netten Recycling, ziet de hoeveelheid koperkabelafval toenemen. “Bijna alle moderne apparaten en installaties bevatten koperkabels,’’ zegt hij. “Hoe meer er vernieuwd en gemoderniseerd wordt, hoe meer koper er vrijkomt.’’ De prijsstijging is volgens hem opvallend, van 5.500 euro per ton in 2020 naar rond de 10.000 euro eind 2025. “Dat komt door de elektrificatie. Warmtepompen, laadpalen, elektrische auto’s en de uitbreiding van het energienet. Dat alles vraagt om enorme hoeveelheden koper.’’
Hoewel Netten de problemen erkent ziet hij ook kansen. “Koper is 100% recyclebaar. Europa heeft nauwelijks eigen mijnen, dus urban mining wordt steeds belangrijker. Hoe meer we recyclen, hoe minder afhankelijk we zijn van nieuwe winning en dat scheelt CO2, energie en kosten.
Alternatieven
Ondertussen groeit de maatschappelijke afhankelijkheid van betrouwbare infrastructuur. Door de sterke toename van elektrificatie wordt het netwerk steeds complexer, en daarmee kwetsbaarder. De vraag naar koper zal komende jaren waarschijnlijk alleen toenemen. Alternatieven zoals aluminium zijn niet direct geschikt. “Ze geleiden 60% minder goed en leveren daardoor energieverlies en extra warmte op,’’ aldus Netten.
Terwijl de reizigers zich door de drukte bewegen op het station in Zwolle. Blijft het spoorpersoneel op de achtergrond bezig om de gevolgen van de diefstal te herstellen. Monteurs werken aan het spoor en bussen rijden af en aan. De verstoring die begon met het doorknippen van een aantal kabels gaat zichtbaar door de dag heen, van perron naar perron.
Foto: David Duky (Pexels)
