Opkomen voor je eigen mening gaat in een stad vaak makkelijker dan in een klein dorp. Je mengt je tussen de massa, vindt sneller medestanders en durft nieuwe ideeën uit te proberen. In een dorp ligt dat anders, iedereen kijkt mee en alles wat je doet wordt besproken. Je uitspreken over onderwerpen zoals Zwarte Piet is volgens activist Devika Partiman daardoor niet altijd eenvoudig: “In een dorp kent iedereen elkaar toch wel vaak. Als je iets doet wat anders is, krijg je al snel een bepaalde reputatie.”
Zie ginds komt de stoomboot
Met rode wangetjes en gekleurde pietenmutjes rennen de kinderen heen en weer over de witte brug van Ossenzijl wanneer hij eindelijk wordt gespot. “Daar is hij! Daar is Sinterklaas!” roept een van hen, terwijl hij met grote ogen naar het bootje in de verte wijst. En ja hoor, voorop staat de man met zijn rode mijter en gouden staf. Naast hem zwaaien zijn trouwe knechten breed lachend naar de kinderen, af en toe onderbroken door een flinke hand pepernoten die de lucht in gaat. Maar deze pieten zien er anders uit dan de pieten die de kinderen op televisie zien. Net als in veel andere dorpen is in Ossenzijl nog steeds een groot deel van de pieten die dansend en springend over de kade lopen zwart geschminkt.
Traditie versus moderne tijden
Een van de meest besproken sociale bewegingen van de afgelopen jaren draait om de Zwarte Piet-discussie. Hoewel de discussie al speelt sinds 1927, laaide de verontwaardiging vanaf 2011 extra op, met veel demonstraties en tegendemonstraties. De vele acties hebben invloed gehad, maar vooral in kleine dorpen blijft de traditie van volledig zwart geschminkte pieten nog steeds standhouden.
In Ossenzijl wordt het sinterklaasfeest georganiseerd door de Disco Moeders, een groep vrouwen die activiteiten voor de dorpskinderen verzorgt. Bij de keuze voor het soort pieten laten ze hun eigen mening bewust buiten beschouwing. “Bij ons spelen vooral traditie en de wensen van de pieten mee,” zegt Disco Moeder Kimberly van Rooij. “Sommige pieten willen alleen zwart geschminkt worden, uit angst om herkend te worden of vanwege overtuigingen.” Tegelijk weten de moeders dat alleen zwarte pieten niet meer kunnen, daarom kiezen ze al sinds het begin van de discussie voor een mix met roetveegpieten.
Toch blijft de druk van het dorp merkbaar. Hoewel ze de meningen van bewoners proberen te negeren, speelt die invloed soms onbewust mee. Kritiek krijgen ze nog geregeld. “Als we langs de deuren gaan voor donaties, horen we soms dat mensen niet willen bijdragen omdat de pieten niet allemaal zwart zijn,” vertelt Kimberly.
De druk van het dorp
Volgens Devika Partiman, activist en oprichter van Stem op een Vrouw, hebben sociale bewegingen zoals Kick Out Zwarte Piet in dorpen minder impact, omdat het lastiger is om je daar uit te spreken. Daardoor houden mensen sneller vast aan tradities zoals Zwarte Piet. “In een stad ben je anoniemer, in een dorp kent iedereen elkaar. Als je iets anders doet, word je al snel gezien als de dorpsgek,” zegt Partiman. Alles wat je doet valt op, waardoor het risico groter voelt en veranderingen moeilijker van de grond komen.
“In de stad heb je meer ruimte en kun je makkelijker medestanders vinden. Die optie is in een dorp beperkter,” legt ze uit. Het voelt er veiliger om te experimenteren, fouten te maken en nieuwe ideeën te uiten. “Moed tonen in een stad is makkelijker en die moed heb je juist nodig om je over bepaalde zaken uit te spreken,” aldus Partiman.
Het gesprek aangaan
David (22) komt uit ’t Harde en woont sinds een half jaar in Elburg. Ook hij merkt dat je in een dorp snel opvalt wanneer je je uitspreekt tegen Zwarte Piet. “De gemiddelde persoon vindt daar dat tradities gewoon moeten blijven zoals ze waren,” vertelt hij. In een kleine gemeenschap waar iedereen elkaar kent, verspreiden meningen zich snel. “Het wordt vaak rondverteld en bij een eerste ontmoeting hebben mensen meteen al een bepaald beeld van je.”
In het begin vond David het lastig om zich uit te spreken wanneer zijn mening afweek, maar al snel besefte hij dat het belangrijker was om het gesprek aan te gaan dan zich te laten leiden door wat de rest vond. “Als ik nu niks zeg, zegt misschien niemand iets en blijft het gesprek uit.”
De tijd haalt ons in
Verandering in dorpen gaat langzaam, maar volgens Devika Partiman is de beweging al in gang gezet. ‘’De jongere generatie groeit op met een heel ander beeld van Zwarte Piet. Op het moment dat kinderen het Sinterklaasjournaal kijken, zijn de pieten al niet meer standaard zwart,’’ legt Partiman uit. Voor de oudere generatie blijft het soms een geliefde traditie, maar de kinderen van nu ervaren het anders. “De verandering is al in gang gezet, op een gegeven moment gaan kinderen ook vragen stellen. De tijdsgeest haalt je in, of je nou in een dorp woont of niet,” zegt ze. Zo lijkt het traditionele Zwarte Piet langzaam uit te sterven, een laatste overblijfsel van een traditie die steeds minder plek krijgt bij nieuwe generaties.
Het gaat niet vanzelf
Waar vaak wordt gedacht dat vooral oudere generaties vasthouden aan Zwarte Piet, ziet David juist bij jongeren een sterke polarisatie. “Bij jongeren is het óf fel tegen, óf fel voor. Er zit geen middenweg meer,” vertelt hij. Social media speelt hierin een grote rol, met vaak overdreven standpunten. Toch vindt David het belangrijk zich uit te spreken, ook als het lastig is. “Soms dringt het niet door, maar juist dan probeer ik standvastig te blijven.” Nu de verandering in grote steden is ingezet, ziet hij toch ook in dorpen kansen voor verandering. “Juist nu heb je meer sociaal houvast om het gesprek aan te gaan en iets te bewegen.”
In Ossenzijl is Sinterklaas, met zijn pieten, inmiddels aan wal gegaan. Hij wandelt, omringd door zijn pieten, door een zee van springende kinderen. De menigte vormt een vrolijke optocht achter de Sint, terwijl zijn knechten ervoor zorgen dat niemand achterblijft. Samen trekken ze richting het dorpshuis, waar een groot feest op ze te wachten staat. Hoe lang het nog duurt voordat Zwarte Piet overal tot het verleden behoort, is onzeker. Maar voor nu wordt in veel dorpen, net als in Ossenzijl, Sinterklaas nog altijd gevierd met de traditionele zwarte pieten.
