Boven Madrid staat de zon hoog aan de hemel. Wanneer je voor het eerst in Spanje bent en je siësta’s verwacht, zou je denken dat de winkelstraten tussen de middag verlaten zouden zijn. Van die gedachte kom je snel af als je in Madrid bent. Er is geen siësta te bekennen. De zonovergoten terrassen zitten vol, wandelend door de winkelstraten is het oppassen geblazen waar je loopt voordat je tegen iemand aanbotst en het personeel is druk in de weer.
Het typisch Spaanse fenomeen waarbij werknemers een lange lunchpauze hebben waarin ze bijvoorbeeld gaan slapen, verdwijnt langzamerhand in de grote steden zoals Madrid en Barcelona. Maar andere kernmerken van de Spaanse werkcultuur, zoals de sterke hiërarchie, blijft voet aan de grond houden. Hoe zit die opmerkelijke en unieke Spaanse werkcultuur precies in elkaar? En hoe balanceert een stad als Madrid aan de ene kant diepgewortelde tradities en aan de andere kant de druk om te moderniseren?
Hiërarchie en bureaucratie
De Spaanse werkcultuur is niet te vergelijken met die in Nederland, vindt Gerhard van der Vorst. Veertig jaar geleden is hij van Nederland naar Spanje verhuisd om het bedrijf C&A op te bouwen. Verder is hij managing director geweest van verschillende multinationals. Inmiddels is hij gepensioneerd, maar hij is nog wel actief in het bedrijfsleven als consultant. “Spanje is een hele hiërarchische samenleving. Dat merkt je ook in het werk”, zegt van der Vorst. Wanneer je in Nederland een bedrijf hebt met zes lagen, van het hoogste tot het laagste niveau, dan zijn dat in Spanje wel 25 lagen, beschrijft Gerhard. Dat zorgt volgens hem voor een hele andere werkcultuur, omdat werknemers verantwoordelijkheid moeten afleggen aan hun chef, maar iedere chef zich ook weer verbergt achter zijn of haar eigen chef. “Dat zorgt ervoor dat het initiatiefniveau heel laag ligt in dit land. Het is veel minder efficiënt werken en het is erg bureaucratisch”, zegt van der Vorst.
Werk-privé balans
Wat ook inefficiënt is zijn de maatregelen die Spanje neemt die gericht zijn op het verbeteren van de werk-privé balans. Bijvoorbeeld verlengd verlof en verkorte werktijden. Deze maatregelen pakken in de praktijk niet goed uit. De disbalans in het werk- en privéleven kan voor bedrijven als gevolg hebben dat de werkproductiviteit daalt, dat er meer ziekteverzuim plaatsvindt en dat er ongelukken kunnen gebeuren.
Steeds meer vrouwen gaan in Spanje fulltime werken om ook hun eigen carrière op te bouwen. Ze stappen dus af van het traditionele gezinsmodel. Maar met beide ouders die fulltime werken is er ook een gebrek ontstaan aan kinderopvang mogelijkheden. Dit zorgt ervoor dat grootouders een rol spelen bij de opvang van de kinderen.
Alessandro Saletta woont en werkt in Madrid voor een multinational. Hij heeft geen gezin en kijkt er anders tegenaan: “Ik heb een goede werk-privé balans. Mensen in Spanje willen wel werken, maar ze houden er ook van om te relaxen en een goed leven te leiden. Ze willen niet leven om te werken maar werken om een beetje te kunnen leven.”
Siësta
De beroemde siësta neemt in de grotere steden af, maar blijft belangrijk voor de Spaanse cultuur. De afname heeft vooral te maken met toegenomen concurrentie op de Europese en wereldmarkten. Ook hoogleraar Human Resource Management Karin Sanders ziet het afnemen: “Wat denk ik het geval is, is dat de siësta minder wordt in Spanje omdat het zo moeilijk is om bij te blijven met Europa omdat ze gewoon een deel van de dag niet bereikbaar zijn”, aldus Sanders.
Bij het restaurant waar Rommel Bue Homan als chef-kok werkt is er af en toe een siësta, alleen op vrijdag en zaterdag: “We starten om 12:00 uur ’s middags. Rond 17:00 uur zijn we klaar en om 21:00 uur moeten we terugkomen. Dan werken we tot 01:00 uur”, zegt Rommel. “Spanje heeft het wel heel overdreven”, zegt Karin Sanders. “In China is het heel gewoon dat iedereen van 12:00 uur ’s middags tot 14:00 uur slaapt. En andere landen moeten zich dan maar aanpassen”, zegt ze. Maar aanpassen aan Spanje is dus lastiger vanwege de grotere gaten die er in de dag zitten.
Veelzijdig
Madrid kent dus steeds minder een eenduidige werkcultuur. Maar een aantal kenmerken blijven standhouden, zoals de hiërarchie en de bureaucratie. Volgens Gerhard van der Vorst is de hiërarchie een kenmerk van de gehele samenleving. “Vergeet niet, Spanje heeft een veel kortere democratische traditie”, zegt Gerhard. Volgens hem duurt het een tijdje voordat een samenleving en ook familiestructuren zich daar aan aanpassen. En familie is dus ook hiërarchisch. Het zit dus verweven in de maatschappij in Spanje. Van der Vorst schetst een voorbeeld: “Het is altijd de chef die aan het woord komt wanneer er bezoek is. Daar moeten niet de ondergeschikten naartoe. Want die [de chefs] zijn allemaal bang dat de ondergeschikte meer weet en meer gedaan heeft dan hijzelf. Het is een cultuursituatie.”
Maakt de veelzijdigheid aan werkculturen en verschillende mogelijkheden het makkelijker of juist moeilijker voor werkgevers om de juiste mensen te werven? En is het voor werkzoekenden makkelijk om de juiste baan te vinden? Wat wel zeker is, is dat de werkgelegenheid in Spanje – ondanks een sterke groei – nog steeds erg laag is.