Foto: Tijn Niezing
Door: Tijn Niezing
Hij vond een camera in de Parijse metro, waarmee hij zijn vriendengroep bij het maken van graffiti fotografeerde. De foto’s plakte hij op gevels van gebouwen door de hele stad. Dit is waar het voor de kunstenaar JR begon. Inmiddels is hij een van onze invloedrijkste verhalenvertellers en een verbinder van allerlei gemeenschappen. De Franse artiest richt zich op sociale kwesties van over de hele wereld. In het Groninger Museum is een selectie van zijn meest iconische publieke projecten te zien in de tentoonstelling JR: Chronicles.
Nieuwsgierig lopen de bezoekers naar de eerste zaal en ze worden meteen in het diepe gegooid. In de donkere panoramazaal word je omringd door een reusachtige zwart-wit collage. Rondom zijn honderden mensen uit San Francisco te zien. De grote diversiteit aan mensen maakt het een kijkplaatje waarop je telkens nieuwe opvallende dingen ziet. Een bezoekster loopt aarzelend naar het midden van de ronde ruimte. “Ik weet niet waar ik moet beginnen met kijken”, zegt ze tegen haar partner terwijl ze langzaamaan dichter naar de muur loopt. Voorovergebogen blikt het stel naar de muur aan de rechterkant van de zaal, waar ze hun rondje beginnen. Hoewel de bezoekers weten dat er nog veel te zien is in andere zalen, blijven velen dwalen in de verhalen van San Francisco. Je bent nooit uitgekeken.
“Hoe krijg je dat voor elkaar, al die losse foto’s tot één foto?!”, zegt een bezoeker tegen de persoon naast hem. Voor de collage heeft JR in 2018 meer dan 1200 mensen vastgelegd in zijn mobiele foto-truck. Van jong tot oud, arm tot rijk en uit elke wijk van San Francisco. Voorbijgangers konden in de truck worden gefotografeerd en hun verhaal delen met de kunstenaar en zijn team. Er wordt een gezicht gegeven aan de inwoners van de stad. Al deze mensen zijn nu onderdeel van een groot kunstwerk. Het doel is om het publiek een spiegel voor te houden zodat het zichzelf kan herkennen in de mensen op de foto.
JR wil al sinds het begin van zijn carrière een gezicht geven aan sociale problemen door personen naar de voorgrond te halen. Toen er in 2004 rellen uitbraken in de buitenwijken van Parijs, viel het hem op dat er een enorme afstand was tussen de media en de rebellerende jongeren. Alsof ze net als beesten werden geobserveerd. Frankrijk zag beelden van immigranten met bedekte gezichten die de boel sloopten en plunderden. Om deze manier van vertegenwoordiging in twijfel te trekken maakte JR portretten en verspreidde ze in de straten van Parijs. JR moest van dichtbij fotograferen om de karakteristiek van de jongeren weer te geven. Die benadering inspireert een bezoeker van het museum ook. Hij pakt zijn telefoon uit zijn broekzak, vraagt of zijn zoon een gekke bek wil trekken en maakt een foto op tien centimeter afstand van zijn gezicht. “Lachen toch.” Anders dan deze geestige vader plakte JR de foto’s – inclusief naam, leeftijd en adres – op groot formaat op muren en gevels, zodat voorbijgangers konden zien wie deze mensen zijn. Het gaat van iemand die je niet kan herkennen en angst opwekt naar iemand bij wie je werkelijk kan aankloppen.
Naast de werken Chronicles of San Francisco en Portrait of a Generation zijn er meer projecten te zien in het museum. Herkenbaar voor het werk van JR is zijn drijfveer om mensen bij elkaar te brengen. Voor het project Face 2 Face zijn portretten van Israëliërs en Palestijnen naast elkaar geplakt op de muur die ze van elkaar afscheidt. In het museum leunt een man tegen de muur en kijkt aandachtig naar een film over het maakproces. Hij knikt wanneer een Israëliër in de film oproept dat het belangrijk is om het maatschappelijke conflict van verschillende kanten te bekijken. Ook bij Women are Heroes voelen museumbezoekers zich betrokken bij de verhalen van de afgebeelde personen. Op een beeldscherm is een Afrikaanse vrouw te zien die vertelt over hoe ze werd meegenomen en haar eigen zoon mishandeld heeft zien worden. Een man zucht en lijkt ontgoocheld. Het publiek is onder de indruk.
De verhalen slaan aan. Het roept emoties op: mensen herkennen zich erin of voelen zich betrokken bij de strijd van het subject. Volgens JR is dit de reden om het gezicht van zoveel mogelijk mensen vast te leggen en te tonen aan het publiek. Deze visie vertaalt de kunstenaar naar het participatieve project Inside Out, waarvoor mensen van over de hele wereld portretten ophangen in de openbare ruimte. In het museum is op 35 schermen aan één muur te zien hoe initiatiefgroepen straten aankleden met verhalende posters. De acties geven een gezicht aan abstracte maatschappelijke onderwerpen als racisme, onderwijs, feminisme en kinderrechten.
Sinds 2011 zijn er in 138 landen meer dan 400.000 zwart-wit-portretten geplakt. Van Hong Kong tot New York en van Oslo tot Kaapstad, overal ter wereld hangen zwart-wit posters van gezichten. Speciaal voor dit project werd een mobiele fotostudio gebouwd, die tot op heden de wereld rondreist en op straat portretfoto’s maakt. Ter gelegenheid van de expositie in het Groninger Museum is de bus ook in Groningen geweest. De portretten van de stadjers zijn te aanschouwen op de muren van het museum en op vele andere plekken in de stad en provincie. De tentoonstelling JR: Chronicles is tot en met 12 juni 2022 te bezoeken in het Groninger Museum.