AI speelt een steeds grotere rol in het dagelijks leven. Dat geldt ook voor de psychologie. Er zijn steeds meer ontwikkelingen gaande die het beroep van de psycholoog behoorlijk gaan veranderen. Het maakt de toekomst van psychologen en psychologiestudenten onzeker. Wat zit eraan te komen als het gaat om ontwikkelingen van AI? Chatbots lijken een boel werk van psychologen over te nemen. Dat klinkt eng, maar is niet per se negatief. 

Links in de kamer staan twee grijze, zachte stoelen die uitnodigen om heerlijk in weg te zakken. De geur van koffie en thee komt  al tegemoet vanuit de kan die op tafel staat. Er hangt een kleurrijk schilderij achter het bureau dat de witte muur opfleurt. Het is een vertrouwd beeld bij het binnenkomen van de psychologen werkkamer. Als de jas op de kapstok hangt, kan het gesprek beginnen. Het moment om alle zorgen en kwijt te kunnen bij iemand anders. Even één op één met een psycholoog. Al is dat tegenwoordig niet helemaal meer het geval. Er luistert namelijk iemand mee: AI.   

De invloed die AI op het dagelijks leven heeft, wordt steeds groter. Zodra je een scherm aanraakt, kun je er eigenlijk niet meer omheen. Ook in de psychologie zijn volop ontwikkelingen gaande omtrent het gebruik van AI. Die ontwikkelingen gaan een grote rol spelen in de toekomst van het vak, zowel voor de psycholoog als voor de cliënt.  

Joanne Mouthaan is onderzoeker en hoogleraar aan de Universiteit Leiden. Ze heeft samen met een collega-onderzoeker een AI-chatbot ontwikkeld om toekomstige psychologen te helpen. ‘Er zijn verschillende modellen ontwikkeld waardoor we AI kunnen aansturen om zich als een bepaalde persoon te gedragen. Dit werd al gebruikt bijvoorbeeld bij geneeskunde, om studenten te laten oefenen met diagnoses stellen. Met behulp van die modellen hebben we een chatbot ontwikkeld die zich kan gedragen als iemand met bepaalde mentale klachten.’  

Het is dus een hulpmiddel voor studenten.  

Lieke van Stel is derdejaars student psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zij kijkt wel uit naar een eventuele komst van een chatbot. “Ik heb op mijn opleiding weinig praktijkoefeningen. Ik denk dat daardoor straks een groot gat gaat vallen tussen de theorie en de praktijk.” Ze is zich er wel van bewust dat oefenen met een chatbot anders is dan oefenen met een mens. “We worden getraind om ook te letten op non-verbale communicatie. Bijvoorbeeld als iemand veel beweegt of dat hij veel friemelt met zijn handen. Dat kan je dan niet oefenen.”   

Bij het onderwerp AI in combinatie met psychologie, komen al snel ethische vragen naar boven. Er rijst dan onder andere de vraag: is het wel veilig? “We kunnen hiervoor niet ChatGPT gebruiken,” zegt Mouthaan. “Niet alleen zijn de patiëntgegevens privacygevoelig, de leerroutes van onze studenten zijn dat ook.” De Universiteit Leiden heeft daarom een gesloten systeem ontwikkeld waardoor de oefeningen maar via één computer in het lab te bereiken zijn. Mede hierom is de chatbot nog in de testfase.   

Dat de gegevens privacygevoelig zijn, dat weet ook Bart Koppens. Hij is onderdeel van De Psychologengroep uit Groningen en heeft veel ervaring als psycholoog. In de praktijk waar hij werkt, worden gesprekken met cliënten opgenomen en vervolgens getranscribeerd door AI. “Voorheen schreef je tijdens het gesprek wat dingen op en maakte je daar vervolgens een verslag van. Dat wordt nu gedaan door AI.” Het scheelt een hoop tijd, maar niet alle cliënten vinden dat een prettig idee. “Ze vragen dan of het wel veilig is en hun gegevens niet zomaar in Amerika belanden.” Koppens legt dan uit dat de computers in Europa staan en de gegevens na een dag weer vernietigd worden. “Meer weet ik niet. Het blijft natuurlijk wel zo: alles kan gehackt worden. Dat hebben we eerder gezien.” Hij verwijst naar de hack eerder dit jaar, toen gegevens van duizenden vrouwen die onderzoek hadden laten doen naar baarmoederhalskanker op straat kwamen. “Je denkt dat het niet gebeurt, maar je kan het niet zeker weten.”  

De opkomst van AI maakt de toekomst van de psychologie onzeker. Als de chatbot de patiënt kan nabootsen, dan is het geen gekke gedachte dat hij ook de psycholoog kan nabootsen en vervangen. “Daar hebben we het zeker over op onze opleiding,” vertelt Van Stel. “Je vraagt je toch af: in hoeverre wordt mijn baan straks niet overgenomen door AI?” Ze vindt het ook niet gek dat mensen AI gebruiken als chatbot. “Als je ziet hoe lang de wachtrijen zijn bij psychologen, dan snap ik heel goed dat mensen zich gaan richten op een chatbot.”  

Dat denkt ook Koppens. Het is in zekere zin ook geen slecht idee, vindt hij. “Wij zeggen nu nog heel stellig dat AI het echte menselijke contact niet kan vervangen, maar in hoeverre is dat nog zo? AI wordt steeds beter in het menselijke gedrag kopiëren. Als AI blijft verbeteren en zich echt net zo gaat gedragen als een mens, dan kan het mensen echt gaan helpen.”   

Het is dus geen gekke gedachte dat het kamertje met de grijze stoelen straks wordt vervangen door je eigen bed of bank. Wordt de psycholoog dan vervangen door een chatbot? Koppens: “Ik zal het zelf niet meer meemaken, want ik ben al bijna aan het einde van mijn carrière. Wie weet wat er daarna gebeurt!”  

(Foto door Alex Green, Via Pexels)