EMMEN – Elena Morgatcheva, voor haar leerlingen bekend als mevrouw Schuiling, is muziekdocente op het Esdal College in Emmen. Daarnaast is ze als concertpianiste vaak op het podium te vinden om mensen te ontroeren met haar klassieke muziek. Haar leven is op de kop gezet toen in 2022 de oorlog in Oekraïne uitbrak. “Ineens werd ik niet meer gezien als mens, maar als Rus.” 

Het is de eerste dag na de voorjaarsvakantie in 2022. Elena gaat voor het eerst naar haar werk, sinds de oorlog in Oekraïne is uitgebroken. Het had een normale dag moeten zijn, maar hij begint direct met iets dat ze niet had zien aankomen. Het is de eerste vraag die en collega die dag aan haar stelt: ‘hoe is dat nou voor jou, als Rus?’ De vraag komt aan als een klap in haar gezicht.  

“Toen dacht ik echt: wat? Dat vond ik heel raar.”  De opmerking heeft haar persoonlijk geraakt. “Ik werd niet geïdentificeerd als mijzelf. Niet als vrouw, niet als moeder. Ik werd geïdentificeerd met mijn nationaliteit.” Die gedachte heeft veel los gemaakt bij Elena. Ze ging nadenken over wie ze was. Wat was haar identiteit?  

In Moskou heeft zij een opleiding gevolgd aan het conservatorium. Daarnaast is ze al sinds haar vijfde concertpianiste. “Als concertpianiste heb ik veel gereisd. Een plek maakt voor mij daarom niet zoveel uit. Wat voor mij belangrijk is: hoe kan ik de maatschappij verrijken, met wat ik te bieden heb?” Het is voor haar een hele bewuste keuze geweest om zich in Nederland te vestigen. Haar kennis en passie voor muziek wil ze in Nederland overbrengen in haar werk als muziek docent. 

Dat ze sinds de oorlog is uitgebroken, wordt geassocieerd met haar nationaliteit, dat raakt haar. “Ik zie mezelf niet zo. Ik ben kunstenaar, een pianiste. Ik praat met muziek. Dat gaat over emotie en niet over nationaliteit.” De oorlog raakt haar persoonlijk. Toen ze dertig jaar geleden naar Nederland kwam, zag het land dat ze achterliet er heel anders uit. “Ik ben niet opgegroeid in Rusland. Ik kom uit de Sovjet-Unie. Dat was toen één land. Mensen zijn opgegroeid met dezelfde kindersprookjes, dezelfde liedjes. Het raakt me enorm dat tussen die landen nu zoveel verdeling is. Ik had nooit gedacht dat er zo’n afstand tussen de landen zou komen.” 

Toen in maart 2022 Oekraïense gezinnen naar Nederland kwamen, richtte Elena op de school waar ze werkte 2 taalklassen op voor de Oekraïense kinderen. “Ik heb nooit het gevoel gehad dat ik dat moest doen. Ik kon hen helpen, dus dat deed ik ook. Dat zit in mij.”  

Het eerste project was een musical, gespeeld door Oekraïense en Nederlandse kinderen. Het doel van deze lessen was om de leerlingen te laten integreren in de Nederlandse cultuur. “Ik ken het systeem. Dat is anders dan in Rusland. In Rusland is het schoolsysteem veel strenger dan hier. We moesten ze leren dat er hier veel eigen verantwoordelijkheid is en hoe ze daar mee om moesten gaan.” Daarin zijn ze, zo lijkt het, geslaagd. De leerlingen zijn nu doorgestroomd naar algemene taalklassen met leerlingen uit verschillende landen, maar dat betekent niet dat het werk van Elena erop zit. Op het moment dat haar les is afgelopen, rent ze direct de deur uit: een Oekraïense vrouw heeft haar hulp nodig. Elena blijft nauw betrokken met de Oekraïense mensen. “Als ik door de straten van Emmen loop dan hoor ik vaak nog mijn naam of zwaaien ze naar me. Ze weten in ieder geval, als er iets is, dat ik er dan ben.”  

Sinds het begin van de oorlog is er een hoop veranderd in het leven van Elena. “Ik had hier een huis en een huis in Moskou. Ik kon zo op een vliegtuig stappen. Dat is nu niet meer zo.” Haar veilige visie over de toekomst was verdwenen. Het heeft ertoe geleid dat ze nu leeft van dag tot dag. “Mijn plannen van wat ik doe over vijf of tien jaar vervielen door iets waar ik geen invloed op heb gehad. Mijn toekomstvisie is nu een blanco vel. Ik heb geen lange termijnplanning, niet eens voor een jaar.” 

Toch merk je dat ze vast beraden is om de draad weer op te pakken. Haar leven is over de kop gegaan, maar ze slaat zichzelf er doorheen. Dat doet ze onder andere door een opleiding te volgen. “Ik moest iets vinden waarvan ik kon zeggen: dit ben ik nu aan het doen. Iets dat echt voor mezelf is.” Ze volgt de opleiding met gedrevenheid. Het helpt haar om de draad weer op te pakken. Langzaam durft ze weer plannen te maken.  

“Ik ben een boek aan het schrijven. Het gaat over mijn leven. Ik heb al negen hoofdstukken geschreven over mijn tijd in de Sovjet-Unie.”  Dat is niet haar enige plan. “Ik wil een podcast maken. Want wie gaat mijn boek kopen als niemand mij kent!” Ze moet erom lachen. Na een beladen gesprek is het duidelijk dat de spanning minder wordt zodra het gaat over kunst. Ze springt op uit haar stoel en begint haar manuscript te zoeken. Ze pakt haar papieren erbij en begint een stukje voor te lezen.  

‘Dus hier zit ik. Een vrouw die als kind leerde dat hard zijn gevaarlijk was. Die in Nederland leerde dat ze vooral niet te veel moest zijn. En die nu zegt: weet je wat? Ik klink gewoon zo hard als ik wil.’ 

Die laatste zin beschrijft hoe Elena nu in het leven staat. Dat valt ook direct op als je met de mensen in haar omgeving spreekt. Haar dochters, met wie ze een hechte band heeft, vertellen dat ze hun moeder hebben zien groeien als persoon. Elena moet glimlachen als ze dat hoort. Ze is het er wel mee eens. “Ik ben er sterker uit gekomen”, is haar conclusie. Ondanks dat ze haar toekomst plannen de deur uit heeft gedaan, heeft ze in de afgelopen tijd een duidelijk visie ontwikkeld. “Ik wil heel graag mensen aan het denken zetten over de manier waarop we met elkaar omgaan. Dat we met elkaar op zoek gaan naar oplossingen, zonder stempels te drukken. Ik denk dat dat veel zou betekenen, als mij dat zou lukken.” 

Foto: Elena Morgatcheva