Rozálie Husáková

Ondanks corruptiezaken, rechtszaken en schandalen wint Andrej Babiš opnieuw de Tsjechische verkiezingen. Hoe blijft de ‘Tsjechische Trump’ miljoenen kiezers overtuigen?

Ondanks meerdere aanklachten, rechtszaken en schandalen is miljardair en voormalig premier Andrej Babiš er opnieuw in geslaagd om de Tsjechische parlementsverkiezingen op zijn naam te schrijven met ruim een derde van de stemmen.

Zijn partij ANO – Actie voor Ontevreden Burgers – werd ruim tien procent groter dan de zittende regeringspartij SPOLU. Hoe kan een partij verwikkeld in corruptieschandalen opnieuw de grootste worden? 

Bezorgde jonge politici

In een klein café naast de rivier de Moldau, buiten het historische centrum van Praag, zegt Rozálie Husáková, co-voorzitter van de Jonge Groenen, bezorgd: ‘Ik ben echt bang. Als Babiš terugkomt, vrees ik dat we meer naar het Oosten zullen trekken, vrienden worden met Hongarije en Slowakije. En dan?’

‘Dan sluiten we misschien alle LHBT-mensen op en verbieden we abortus,’ zegt ze terwijl ze nerveus met haar handen op de tafel tikt. ‘Ik zou zo graag willen begrijpen waarom mensen op ANO stemmen.’

Babiš wint opnieuw de Tsjechische verkiezingen 

ANO hield met 34,5 procent van de stemmen de zittende SPOLU-coalitie ver achter zich, zij scoorden net iets meer dan 23 procent van de stemmen. 

In 2017 werden de verkiezingen vervroegd nadat Babiš, toen minister van Financiën, weigerde op te stappen na een beschuldiging van fraude. Ondanks meerdere schandalen en vervolging voor het oneigenlijk ontvangen van 2 miljoen euro aan EU-subsidies, werd hij na de verkiezingen in 2017 premier. Tegelijk met het leidinggeven aan zijn agrarisch imperium, Agrofert, bestuurde hij het land. 

Populisme als politieke strategie

Ook bij de vorige parlementsverkiezingen in 2021 kon ANO rekenen op het grootste stuk taart van de verkiezingsuitslag. Door de lopende zaken en onderzoeken naar Babiš slaagde de partij er toen niet in om een coalitie te vormen.

Hierdoor werd SPOLU, een samenwerking van de conservatieven, christendemocraten en liberaal-conservatieven, de grootste coalitiepartij onder leiding van premier Petr Fiala. 

‘Babiš is erg pragmatisch, dat staat vast, net als dat hij een populist is,’ legt Miloš Brunclík uit, politicoloog aan de Charles University in Praag. ‘Bij hem heeft beleid een ondergeschikte rol. Het is de macht die telt,’ verwijt hij Babiš, lopend over de koude campus. 

De comeback van de ‘Tsjechische Trump’

De Tsjechen noemen Babiš gekscherend de Tsjechische Trump, maar Brunclík maakt een serieuze analyse: ‘Zijn beleid wordt gedicteerd door de peilingen. Hij heeft geen vaste standpunten, geen vast beleid,’ verzucht hij. ‘Het is een zakenman, hij heeft geleerd om pragmatisch te zijn.’

Zelfs Petr Macinka, partijvoorzitter van de radicaal-rechtse Motoristé sobě en mogelijke coalitiepartner, hekelt de ‘hoe de wind waait, waait m’n jasje’-ideologie van ANO en Babiš: ‘Het is geen ideologische partij. Het zijn managers, een catch-all partij.

Motoristé sobě Petr Macinka

‘Ze hebben een linker- en rechtervleugel, de ideologie wordt ingevuld door hun coalitiepartner,’ zegt Macinka op een grote verkiezingsbijeenkomst daags voor de verkiezingen.

Het Wilde Westen

Na het uiteenvallen van Tsjecho-Slowakije sloeg Babis zijn slag, zegt Brunclik, die met zijn handen in de zakken uitkijkt over een parkje nabij de campusfaculteit. “In die tijd was het hier net het Wilde Westen”, lacht hij cynisch. “Er waren nauwelijks regels, al helemaal niets strikt.”

Brunclík Brunclík haalt opnieuw de zaak rondom het Ooievaarsnest aan, net buiten Praag. Dit is de bijnaam voor een luxeresort van Babis. Voor de bouw van het Ooievaarsnest werd twee miljoen euro aan EU-subsidie vrijgemaakt, maar om hier aanspraak op te maken moest Babis buiten Agrofert worden geplaatst. Hiervoor is hij meerdere keren vrijgesproken, maar eerder dit jaar vernietigde de Hoge Raad zijn vrijspraak en loopt er opnieuw onderzoek naar Babis. 

Het was allemaal ‘min of meer’ legaal, zucht Brunclík . ‘Ik denk dat dit een standaard manier van zaken doen is voor hem. Hij vond het dus oneerlijk dat er zoveel ophef was.’ Hij stelt dat Babis dezelfde tactiek gebruikt als de Amerikaanse president Donald Trump en de Israëlische premier Benjamin Nethanyahu: ‘Als er kritiek komt op zijn manier van leiding geven of zijn positie binnen zijn bedrijven wordt aangekaart, ziet hij zichzelf als het slachtoffer in een politieke heksenjacht.’ 

Rechts-populisme en coalitievorming in Tsjechië

Een dag voor de verkiezingen hield Motoristé sobě een grote bijeenkomst in Praag op het plein Náměstí Republiky. Onder luid gejuich deelden vrijwilligers van de partij stiften uit om een boodschap te zetten op een auto van de partij. De partij van Macinka strijdt tegen groene politiek, liberalisme en progressieve politiek en speelt een cruciale rol bij het vormen van een regering. 

Na de verkiezingsoverwinning van ANO brachten afgevaardigden van Motoristé sobě en de radicaalrechtse SPD een bezoek aan het huis van Babiš. Door de opgeworpen blokkades is een coalitie van deze drie partijen de meest voor de hand liggende. De drie hebben in het nieuwe parlement een nipte meerderheid met 108 van de 200 zetels. 

Iedereen trekt zijn handen af van samenwerking met ANO

Op een druk plein in het zesde district van Praag ontstaat een gesprek met Jakub Starek, de voormalig locoburgemeester van Praag. Terwijl kinderen in veel te grote SPOLU-shirts pennen en pins uitdelen vertelt Starek over ANO: ‘Iedereen binnen zijn partij is afhankelijk van hem’, legt hij uit. 

‘Hij kan niet vertrekken, wat er ook gebeurt. Wat er ook aan het licht komt, welke uitspraken rechters doen en welke vervolging er ook komt, hij blijft gewoon staan en doet alsof er niets aan de hand is.’

Alle partijen in de centrumrechtse SPOLU-coalitie weigeren pertinent om samen te werken met Babis: ‘Hij schudt alle aanvallen en alle verzoeken om een redelijk en normaal persoon te zijn van zich af. Dat is zijn essentie en zo doet hij zijn werk.’ 

Gevraagd of samenwerking met ANO nooit mogelijk is, antwoord Starek duidelijk: ‘Met mensen van ANO valt goed te praten, maar Babis is het probleem. Zolang hij daar zit, kunnen wij niet met ze samenwerken.’

Het uitsluiten door SPOLU, de Piraten en STAN, dwingt ANO met radicaal rechtse partijen het bed te delen. Motoriste sobe en de SPD hebben minder moeite met de zweem van corruptie die rondom Babis hangt. ‘Als het gaat over het belang van natiestaten in de Europese Unie, kunnen we elkaar goed vinden. Ik denk dat het goed zou zijn als we ook op nationaal niveau samen zouden werken’, legt Motoriste-voorman Macinka uit terwijl een beveiliger achter hem de bezoekers nauwlettend in de gaten houdt. 

De prijs van pragmatisme

Nu Babis met zijn partij ANO opnieuw de grootste is geworden en een samenwerking met Motoristé sobě en de SPD in het verschiet ligt, is Rozálie bang voor een ruk naar het oosten. Ze vreest dat ze betere vrienden willen worden met landen in de Visegradgroep: Polen, Hongarije en Slowakije.

‘Er komt nu een grote beweging op gang die het recht op abortus in onze Grondwet wil opnemen.’ Opnieuw dicht ze de Tsjechen naïviteit toe: ‘Veel mensen doen alsof het niet nodig is, we hebben nu toch al recht op abortus. Maar toch staat het niet in onze Grondwet, een volgende regering kan het dus zomaar schrappen.’

Ook legt Rozálie uit waarom het populistische karakter van Babis de abortuswetgeving in het land kan veranderen: ‘Hij zal naar alles luisteren wat rondgaat. Als hij van veel mensen hoort dat abortus niet meer moet kunnen, dan zal hij abortus verbieden’, deelt Rozálie haar angst.

ANO en SPOLU op een foto? Het kan echt!

Wat verklaart de aanhoudende steun voor ANO?

Ondanks de eerdere twijfels over ANO en Babiš snapt Motoristé sobě-voorman Macinka waarom mensen op Babiš blijven stemmen: ‘Jongeren willen gewoon hun dromen leven. Ze willen een huis kopen of bouwen. Ze willen een toekomst hebben.’

Babiš belooft de bevolking die gekoesterde toekomst, zonder complexe beleidsplannen, maar met simpele boodschappen over een gestolen droom door ‘het systeem’.

Rozálie dicht de Tsjechische kiezers naïviteit toe: “Weet je, Babis zal alle wetten wel volgen’, zegt ze met een behoorlijk cynische toon. ‘Hij zal zich zeker overal netjes aan houden. Maar daar gaat het bij veel mensen niet eens om. Het gaat om emotie, een persoonlijk gevoel naar Babis toe.’

Babiš’ belofte van een sterke leider

Bij een druk metrostation aan de buitenrand van Praag deelt ANO-parlementslid Robert Králíček een dag voor de verkiezingen MAGA-achtige petjes uit met de tekst ‘Sterk Tsjechië’.

Een voorbijlopende vrouw mompelt ‘poražený’, vrij vertaald ‘sukkel’. Králíček trekt zich er weinig van aan: ‘We krijgen veel positieve feedback, ook in Praag. Dat is nieuw voor ons en we waarderen dat enorm,’ lacht hij als een piepende tram zijn verhaal overstemt.

Volgens Králíček stemmen de Tsjechen vooral om basale redenen op Babiš: ‘De kiezers verwachten dat de regering woningen gaat bouwen. De Piraten (voormalig SPOLU) hebben er echt een puinhoop van gemaakt,’ zegt hij. ‘Mensen weten wat we doen als we in de regering zitten. Ze weten hoe we covid hebben aangepakt en hoe we de ondernemers en alle andere mensen steunden.’

De prijs van vertrouwen in een sterke man

Terug in het pittoreske café naast de Moldau staart Rozálie voor zich uit: ‘Ik weet niet wat mensen nu verwachten dat er gebeurt. Hun leven gaat door. Ze gaan studeren of ze gaan niet studeren. Ze gaan werken en de prijzen van de eieren worden alleen maar hoger en hoger. Het is hetzelfde oude liedje.’ 

‘Veel mensen wachten nog steeds op een messias,’ zegt politicoloog Brunclík. ‘Een sterke leider die alle problemen oplost. Ze zijn niet bereid om verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen leven. Daarom willen ze een sterke man aan het roer. Zelfs ten koste van een lagere kwaliteit van de democratie.’

Rozálie stamelt wat voordat ze haar laatste slok ijsthee neemt. Ze zoekt naar woorden en denkt hard na: ‘Ik zou zo het willen begrijpen. Ik zou graag eens praten met iemand die op ANO stemt en begrijpen wat er aan de hand is, want er zijn andere manieren.’

Op de vraag of ze denkt dat ze hen echt zal begrijpen is ze even stil. Ze zucht en zegt dat ze graag zou willen proberen: ‘Ik zou echt met ze willen praten, kijken of er niet een andere partij is. Waarom doe je dit? Vertel me waarom. Kan ik er voor je zijn? We kunnen een andere weg voor je vinden,’ vraagt Rozálie zich bijna radeloos af.

Na een gesprek van nagenoeg een uur is de avond gevallen in Praag. De rondvaartbootjes trekken voor het laatst door de Moldau op weg naar hun aanmeerplek. Rozálie stapt op, ritst haar jas dicht, doet een dikke sjaal om. Voordat ze wegloopt, zegt ze zacht dat ze hoopt dat mensen wat liever voor elkaar gaan doen: ‘We kunnen wel wat mee empathie gebruiken. Dat mensen gehoord worden. Niet alles horen trouwens, echt luisteren.’ Met grote passen loopt ze het drukke stadscentrum tegemoet, hopend op een nieuwe toekomst.