In een wereld waar patriarchale tradities en genderongelijkheid de norm waren, stonden moedige vrouwen op om maatschappelijke kwesties aan de kaak te stellen en de leiding te nemen. Het concept was zowel briljant als simpel: deze vrouwen uit het verleden verdienen het om uit de schaduw van de geschiedenis te treden. Terwijl mannen overal aanwezig waren in archieven en musea, werden deze vrouwen vaak vergeten, ondanks hun krachtige boodschappen en activistische daden. Het was hoog tijd om hun werk en nalatenschap te eren. Als resultaat ontstond een tentoonstelling waarin dertien vooruitstrevende vrouwelijke illustratoren uit de twintigste eeuw in de schijnwerpers worden gezet.
Deze tentoonstelling, die van 5 oktober tot 10 december te bewonderen is, slaat ook een brug naar het heden. Studenten hebben een bijzondere uitgave gecreëerd genaamd ‘Blikverruimers’. Deze uitgave is een verzameling van twaalf hedendaagse illustratoren die hun krachten hebben gebundeld. “We wilden ook hedendaagse illustratoren betrekken die in de voetsporen treden van deze krachtige vrouwen. Speciaal voor deze expositie hebben zij nieuwe werken gecreëerd die de bezoekers uitdagen om na te denken over de huidige maatschappelijke vraagstukken,” vertelt David. “Een eerbetoon aan de erfenis van de pioniers van vroeger, een viering van de voortdurende strijd voor gelijkheid en rechtvaardigheid.”
David legde uit dat het startpunt van dit project was om een nieuw licht te werpen op een bekende naam: Fiep Westendorp. “Zij is vooral bekend om haar iconische tekeningen van Jip en Janneke. Maar wat velen niet weten, is dat zij bijna twee decennia lang de illustratrice was voor de vrouwenpagina van Het Parool, ook bekend als ‘Voor de vrouw (maar voor haar niet alléén…).’ Deze pagina was in haar tijd zeer vooruitstrevend. Hier werden onderwerpen als het recht op betaald werk voor gehuwde vrouwen, inkomensongelijkheid en discriminatie van KLM-stewardessen vanwege hun uiterlijk aan de kaak gesteld.
Deze inhoud verschilde sterk van de gebruikelijke vrouwenpagina’s die zich meestal richtten op breipatronen en huishoudelijke taken.
Westendorps kenmerkende stijl bevatte vaak subtiele, satirische knipogen naar de maatschappij. In een periode waarin vrouwen nog streden voor gelijke rechten, werk en inkomensgelijkheid, gebruikte Westendorp haar illustraties om de stereotype beelden van vrouwen aan te vechten en maatschappelijke verwachtingen in twijfel te trekken. Haar tekeningen gaven serieuze artikelen op de vrouwenpagina van Het Parool een vrolijke en relativerende toon.
In 1951 maakte ze bijvoorbeeld een tekening waarin een vrouw letterlijk haar man van een sokkel probeert te trekken, met de tekst: ‘Help hem afdalen. Keulen en Aken zijn niet op één dag gebouwd.’
Hoewel de vrouwenpagina van Het Parool in 1968 werd beëindigd met de veronderstelling dat de emancipatie van vrouwen was voltooid, was dit niet het geval. De tweede feministische golf brak uit, en vrouwen bleven vechten voor gelijke rechten en maatschappelijke verandering. “En nu nog steeds,” legt Sabine David uit. “Het is wel een beetje treurig dat je denkt… is er nou niets veranderd?! Maar je herkent het meteen, al die vrouwen die zich met kinderen bezighouden, in pannen roeren en maar doorgaan, die herkenbaarheid zit er nog steeds in, dus eigenlijk zijn ze tijdloos.”
Dit wordt ook geïllustreerd door een tekening van Jip Toorn, een van de blikverruimers. In een illustratie keert zij terug naar het jaar 1973: “Lieverd, ook jouw dochters zullen een leven tegemoet gaan vol seksisme, loonkloven en grensoverschrijdend gedrag.” Waarop de dochter antwoordt: “Maar over 50 jaar is dat toch wel opgelost?” Waarop haar moeder antwoordt: “Nee, wel is er dan een blockbuster over Barbie die iedereen heel vooruitstrevend vindt.”
“Het voelt als een hele eer om deel te nemen aan deze expositie. Illustraties bereiken mensen op een andere manier dan een tekst en kunnen een extra dimensie geven aan een onderwerp. Ze kunnen iets ernstigs grappig maken, iets op de hak nemen of een gevoel neerzetten die aansluit bij het onderwerp. Zo geeft het een extra gelaagdheid aan bijvoorbeeld een krantenartikel of boek.” vertelt Heiligers.
David vertelt over een werk van Luz Dunoso, een vrouw die vocht voor haar plaats in de openbare ruimte. “Haar beelden werden constant verwijderd, maar haar vastberadenheid zorgde ervoor dat haar werk werd vastgelegd. Deze vrouwen waren niet alleen illustratoren; ze waren activisten die vochten voor hun plek in de maatschappij. Dat is precies wat we willen laten zien: dat illustraties niet alleen kunstwerken zijn, maar ook krachtige boodschappen van verzet en empowerment.”
Wat deze tentoonstelling dan ook echt bijzonder maakt, is de mogelijkheid om de verborgen facetten van bekende kunstenaars te ontdekken. Bijvoorbeeld, Tove Jansson, beroemd om haar Moomins, was zeer activistisch tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar dat aspect van haar werk is niet algemeen bekend. Of Gerda Wegner, van wie de film misschien wel wordt herkend, maar waarvan de illustraties vaak over het hoofd worden gezien. Deze ontdekkingen wekken verbazing bij de bezoekers over de veelzijdigheid van deze inspirerende vrouwen.
“Ik hoop dat bezoekers het vak van illustratoren zullen waarderen en kunnen zien hoeveel illustraties kunnen bijdragen, niet alleen aan bijvoorbeeld kinderboeken, maar ook aan allerlei hedendaagse vraagstukken die spelen in de maatschappij.” Vertelt Heiligers.
Deze vrouwen waren niet alleen illustratoren; ze waren activisten, pioniers, en hun krachtige
boodschappen leven voort in de harten van degenen die hun werk bewonderden. De tentoonstelling ziet David als een viering. Niet alleen van de geschiedenis van vrouwen in de kunst, maar ook van de geschiedenis van activisme. Deze erfenis wordt doorgegeven van generatie op generatie en vereeuwigd in elke penseelstreek, elk lijnenspel en elke kleur.
Het is een viering van de creativiteit en de verandering die illustraties mogelijk maken, en het bewijs dat de stemmen van deze vrouwen nog steeds gehoord worden, zelfs vandaag.