Het mentale welzijn van jongeren op het voortgezet onderwijs gaat steeds verder achteruit. Zo bleek al uit eerder onderzoek van de Universiteit Utrecht en het Trimbos Instituut, dat mentale klachten onder jongeren in het voortgezet onderwijs tussen 2017 en 2021 flink zijn toegenomen. In totaal had toen 18% van de leerlingen last van mentale klachten, maar uit een nieuw onderzoek genaamd ‘Jong na Corona’ (ook door de Universiteit Utrecht en het Trimbos instituut), blijkt dat het percentage alleen maar is toegenomen: van 18% in het jaar 2021, naar 22% in 2022. Op het Ichthus College, een middelbare school in Kampen, is dat niet anders.
Prestatiedruk
Het is een probleem dat op veel middelbare scholen speelt, en dus ook op het Ichthus College in Kampen. Marloes van Putten, Coördinator Leerlingbegeleiding van het Ichthus College loopt door de gangen van de school. De leerlingen zitten net in een tentamenweek, dus terwijl de gangen normaal gesproken bruisen van leven, is het er nu muisstil. Terwijl ze door de nu muisstille gangen loopt, vertelt ze over de mentale problemen waarmee steeds meer leerlingen lijken te kampen.
“Steeds meer leerlingen gaan naar mentoren en andere leraren toe omdat ze mentaal niet lekker in hun vel zitten”, zegt van Putten. “De druk vanuit de maatschappij om goed te presteren speelt daar ook wel een grote rol in. Je ziet vooral de laatste jaren dat die druk steeds groter wordt en leerlingen voelen die spanning ook echt, omdat het in de privésfeer vaak over presteren gaat.
De invloed van social media speelt ook een rol. Wel heb ik het idee dat de generatie die nu hier op school zit, zich een stuk beter bewust is van de risico’s van social media, omdat ze er al hun halve leven voor gewaarschuwd worden. Maar uiteindelijk heeft dat perfecte levensplaatje dat social media promoot toch nog wel veel invloed.”
Dit probleem speelt niet alleen een grote rol bij het Ichtus College. Ook uit het eerdergenoemde onderzoek ‘Jong na Corona’ kwam naar voren dat prestatiedruk op de meeste middelbare scholen in Nederland een van de grootste oorzaken is van het verslechterende mentale welzijn. “Uit het onderzoek komt duidelijk naar voren dat er een samenhang is tussen de verslechtering van het mentale welzijn van middelbare scholieren en de toename van de prestatiedruk,” zegt Gonneke Stevens, hoogleraar aan de Universiteit Utrecht en projectleider van het onderzoek.
We zien dat het belang van altijd maar goed presteren is toegenomen in de maatschappij. Steeds meer jongeren haalden daardoor in het begin een goed diploma. Maar dat zorgde er ook weer voor dat het nóg normaler werd gevonden binnen de Nederlandse maatschappij om goed te presteren, waardoor jongeren nu nog meer druk voelen.”
De invloed van corona
“De coronaperiode heeft ook een grote impact gehad op de mentale gezondheid van veel leerlingen,” zegt Marloes van Putten. “We merken dat het tijdens de eerste lockdown nog wel meeviel. Leerlingen die toen al last hadden van mentale problemen gingen wel achteruit, maar er kwamen weinig nieuwe gevallen bij. Maar na de eerste lockdown zagen we heel duidelijk dat veel leerlingen moeite hadden om het normale leven weer op te pakken. Daarna was de angst dat er misschien een tweede lockdown zou komen, bij sommige leerlingen al erg genoeg om voor problemen te zorgen. Na die lockdown kwam ook weer opnieuw de druk van de maatschappij om goed te blijven presteren, ondanks alle achterstanden die de leerlingen door corona hadden opgelopen. We zien ook dat na corona veel meer leerlingen met faalangstklachten. Leerlingen met de zware overtuiging dat het niet gaat lukken zagen we vooral plotseling veel meer hier op het Ichthus College.
Maar wat we vooral meer zagen na corona, waren leerlingen met zelfmoordgedachtes. Ik denk dat dat gedeeltelijk ook komt omdat het thuis vaak nog een taboe is om over te praten, wat natuurlijk ook logisch is. Je wilt je ouders niet teleurstellen. Het wordt op school wel bespreekbaarder, waardoor we er goed met leerlingen over kunnen praten. Dat roept ook de vraag op of er daadwerkelijk meer leerlingen zijn met zelfmoordgedachtes, of dat we er vroeger geen zicht op hadden.”
Hoger Onderwijs
Sommige middelbare scholieren met mentale problemen zijn hier na het voortgezet onderwijs nog niet van af. Hanneke Versteeg, casemanager Inclusie & Welzijn op de Hogeschool Windesheim in Zwolle, merkt vooral “Dat in de eerste maanden van de opleiding, heel veel mentale problemen opnieuw beginnen te spelen. Dat komt doordat leerlingen dan in een hele nieuwe omgeving terechtkomen. Heel veel dingen zijn dan nog onduidelijk en veel van hun vrienden zijn er natuurlijk niet, waardoor ze nieuwe vrienden moeten maken.
Ook zijn de dagen op het hoger onderwijs vaak veel langer, wat ook wennen is aan het begin in zo’n nieuwe omgeving. Al die plotselinge veranderingen zorgen er vaak voor dat mensen die al wat wiebelig zijn, nog meer gaan wiebelen.”
Stilstand
Op dit moment lijkt de mentale gezondheid van jongeren dus vooral achteruit te gaan. Daarom pleit hoogleraar Gonneke Stevens ook voor meer aandacht voor mentale gezondheid binnen het voortgezet onderwijs. “Gelukkig is er wel steeds meer aandacht voor, maar als je kijkt naar de cijfers dan is het simpelweg nog niet genoeg. Ook is het belangrijk dat de kwaliteit van de jeugdzorg snel verbeterd wordt, zodat jongeren met bijvoorbeeld een slechte thuissituatie goed geholpen kunnen worden. Want door de mindere kwaliteit van de Jeugdzorg nu, werken dat soort mentale problemen ook een stuk meer door. Maar het is voor alle leerlingen belangrijk dat de druk op middelbare scholen wordt verminderd. Want de grote druk en het extra schoolwerk dat leerlingen de laatste jaren hebben, is een van de grootste boosdoeners van dit probleem.”
“Ik zie de laatste tijd wel steeds meer het besef doorkomen dat er ook aandacht moet zijn voor positieve psychologie, dus dat het wel goed gaat komen met die jongeren”, zegt Marloes van Putten. “Maar toch heb ik het idee dat er structureel weinig verandert. Dat zou dan via het ministerie moeten gebeuren, maar er ligt ook verantwoordelijkheid bij de inspectie. Want zij willen dat de scholen nu een paar jaar na corona weer dezelfde cijfers als voorheen gaan aanleveren. En dan gaat het over de vakken, niet over de persoonlijke ontwikkeling. Met de gemiddelde leerling gaat het nu echt wel beter dan twee jaar geleden. 10% van mijn leerlingen zitten nu nog in een zorgteam, dus dat is echt wel heel veel. Het is ook de bedoeling dat die 10% in de aankomende jaren toch wel een stuk minder wordt.”
Het algehele beeld van de situatie komt dus niet heel positief over.
Toch ziet Marloes bij haar leerlingen een stijgende lijn. Maar terwijl de leerlingen zich opmaken voor het volgende tentamen, vraagt ze zich hardop af of die stijgende lijn ook zo blijft “als de overheidsinspectie naast de echte cijfers, zich ook niet snel bekommeren om het mentale welbevinden van de middelbare scholieren.”