Het wordt kouder en de winter komt langzaam op gang. In Zwolle betekent dat dat de schappen gevuld worden met vogelvoer. De vogels maken er dankbaar gebruik van; overal in de stad zie je mussen, koolmezen en spreeuwen die gulzig eten van het door bewoners neergelegde voer. Toch schuilt er achter dit winterse tafereel een duidelijke tweestrijd over wat nu écht het beste is voor de vogels.

Het is een regenachtige dinsdagmiddag. Peter van Dam, oud-bioloog en vogelgids, kijkt vanuit zijn met stof beklede stoel naar buiten, recht de tuin in. De druppels vallen van de bladeren op de grond. De tuin oogt kleurrijk door de verscheidenheid aan planten en bloemen. Al het groen is zorgvuldig uitgezocht, legt hij uit, zodat het niet alleen mooi is om naar te kijken, maar ook daadwerkelijk voedsel biedt voor vogels. Ondanks het slechte weer wordt de tuin druk bezocht: roodborstjes en pimpelmezen fladderen af en aan, op zoek naar eten en een plek om te schuilen.

Volgens Vogelbescherming Nederland is het goed om vogels het hele jaar door te voeren, mits dit op de juiste manier gebeurt. Het type voer moet worden aangepast aan het seizoen en voldoende gevarieerd zijn. Ook is het belangrijk dat je geen zout of melk geeft, omdat dit de nieren kan overbelasten en darmproblemen kan veroorzaken. Toch klinkt er, naast dit advies, ook een tegengeluid. Het voeren van vogels kan volgens Koos Dijksterhuis, zelfstandig natuurjournalist, risico’s met zich meebrengen. Zo kan het de overdracht van ziektes bevorderen en zorgt het ook voor meer overlast. Daarnaast is het voer vaak ongezond door stoffen die giftig zijn voor vogels, en weten mensen vaak niet wat ze het beste kunnen voeren.

Trekgedrag 

In de gemeente Zwolle zijn dit jaar 242 vogelsoorten waargenomen, aldus Waarnemingen.nl. Dat is een toename van elf vogelsoorten in vergelijking met 2024. Peter van Dam, oud-bioloog en vogelgids, zegt dat dit komt door gedragsadaptatie als gevolg van klimaatverandering en het bijvoeren van vogels. ‘’Doordat er meer voer te vinden is, blijven vogels langer in het noorden of trekken ze soms helemaal niet weg,’’ zegt hij. Volgens Van Dam zorgt dit ervoor dat meer vogelsoorten Nederland bezoeken, waaronder soorten die hier vroeger nog niet voorkwamen, zoals de kraanvogel. Dat klinkt positief, maar de soorten komen in kleinere aantallen voor, wat minder gunstig is. Het voer in Nederland is namelijk niet voldoende om de populaties uit te breiden; het helpt de vogels enkel om te overleven. Grote groengebieden, zoals de heemtuin van de oud-bioloog zelf, spelen een belangrijke rol bij het op een natuurlijke manier opvangen van deze vogelsoorten. De planten trekken insecten aan, die de vogels vervolgens opeten.

Vergiftigd voedsel

Uit onderzoek van vorig jaar van Pesticide Action Network Netherlands blijkt dat bijna al het vogelvoer dat in de winkels ligt pesticiden bevat. Biologisch voer scoort iets beter, maar ook daarbij is de kans op gif aanwezig. Het vogelvoer bevat onder andere de stof piperonylbutoxide, een stof die de werking van de insecticiden versterkt. De consumptie van deze stof beïnvloedt de hormoonfunctie van vogels, wat gevolgen kan hebben voor de voortplanting. Daarnaast bevatten sommige pesticiden stoffen die het zenuwstelsel kunnen aantasten. ‘’De landbouw speelt hier een grote rol in,’’ vertelt Koos Dijksterhuis, zelfstandig natuurjournalist. ‘’De laatste jaren is het één en al kommer en kwel met de landbouw.’’ Het vogelvoer bestaat uit verschillende graansoorten die op het land worden verbouwd. Om de granen te beschermen tegen insecten, worden ze bespoten met bestrijdingsmiddelen die pesticiden bevatten en achterblijven op de granen. Vooral bij intensieve landbouw is dit het geval. ‘’Door dat gif zijn er dus ook minder insecten, en dat is juist de grootste voedselbron voor vogels,’’ zegt Dijksterhuis. Volgens hem veroorzaakt de landbouw dus twee grote problemen.

Kennis

Volgens de natuurjournalist ontbreekt het vaak aan kennis, en daardoor gaat het regelmatig mis. Peter van Dam merkt dit ook op en zet zich als gids veel in om deze kennis onder geïnteresseerden te verspreiden. Hij benadrukt dat het belangrijk is mensen niet te pushen: ‘’Zelf af en toe een bijdrage leveren, zonder anderen te verplichten, werkt het allerbeste. Ik zie bij mijn eigen kinderen dat dat helpt. Vroeger wilden ze er niets weten, en nu vragen ze welke planten ze het beste kunnen poten voor de vogels.’’

Aan interesse ontbreekt het in de rest van Nederland niet. Dat blijkt uit de 22e Nationale Tuinvogeltelling, die afgelopen januari plaatsvond. Deze telling, georganiseerd door Vogelbescherming Nederland, laat zien dat meer dan 105.000 Nederlanders meededen. In Overijssel deden 6.847 mensen mee. 

Arjan Broer, eigenaar en oprichter van De Groene Loper Zwolle, ziet dat bewoners in Zwolle zich graag inzetten voor de biodiversiteit en het groen in de stad. Meerdere initiatieven van buurtbewoners om planten aan te leggen zijn hier het voorbeeld van. De Groene Loper is een initiatief van HeelBreed, een maatschappelijke organisatie in Zwolle die betrokken is bij verschillende burgerinitiatieven waarbij bewoners de stad groener maken. Ook Broer ziet dat het bij buurtbewoners vaak ontbreekt aan kennis: “We zien dat mensen heel graag willen helpen, maar dat ook zij niet altijd weten hoe dit te doen. Wij bieden aan om hen daarbij te helpen.’’ De Groene Loper biedt voor weinig tot niets planten aan die deelnemers kunnen planten. Daarbij krijgen ze uitleg over wat elke plant te bieden heeft voor de vogels en de biodiversiteit.

Verstandig bijvoeren

‘’Uiteindelijk voeren we vogels toch echt voornamelijk voor onszelf. Als dat goed gebeurt, is dat ook niet slecht. Het is bovendien goed voor educatie, want mensen weten al zo weinig over natuur,’’ zegt Dijksterhuis. Hij legt uit dat vogels op zichzelf zijn aangewezen als we niet zouden voeren, maar vraagt zich af of dat erg is. Peter van Dam sluit zich hierbij aan: ‘’Vogels zouden het echt ook zonder voer kunnen doen. Het trekgedrag zal dan meer gaan toenemen, maar dat is ook hoe de natuur werkt.’’

‘’Wil je op een duurzame en gezonde manier bijdragen, dan kun je het beste groen in je tuin planten,’’ zegt Peter van Dam. Het gebruik van natuurlijke voedselbronnen zorgt voor de komst van meer insecten, waar vogels weer van kunnen profiteren. Je creëert zo een natuurlijke situatie die in steden vaak ontbreekt. Arjan Broer ziet dit in de praktijk: “De groene plekken trekken veel vogels en zorgen voor een toename van insecten.’’  Van Dam benadrukt dat het belangrijk is te letten op het gebruik van de juiste planten en grondsoorten en hier zorgvuldig mee om te gaan. ‘’Ik zie te vaak dat er in steden groen wordt aangelegd, maar dat er niet is nagedacht over wat er wordt gepland, waardoor dieren er nog niks aan hebben.’’  Heb je geen ruimte voor planten in je tuin, dan kun je beter biologisch vogelvoer gebruiken of zelf vetbollen maken met zoutvrije olie. Volgens beide heren is het moeilijk om pesticiden helemaal te vermijden, maar bij deze duurzame keuzes is de kans het kleinst dat vogels schadelijke stoffen binnen krijgen. ‘’Het allerbeste kun je insecten voeren. Daar is een tekort aan, ze zijn rijk aan eiwitten en bevatten geen gif. Door dit aan het einde van de winter te doen, help je de vogels het meest. De natuurlijke voedselbronnen zijn dan bijna op en de vogels kunnen alle voedingsstoffen gebruiken om zich voor te bereiden op de broedperiode,’’ zegt Peter van Dam terwijl hij een handje maden in zijn tuin strooit.