De week van de mediawijsheid gaat op 10 november 2023 weer van start. Hierin wordt onder andere op basisscholen aandacht besteed aan onderwerpen die te maken hebben met mediawijsheid met dit jaar als thema; online grensoverschrijdend gedrag. De week van de mediawijsheid is dus maar één week in het jaar, maar op basisschool Piet Hein in Amsterdam besteden ze elke week aandacht aan mediawijsheid. Waarom ze dit doen? Volgens mediadocente op de basisschool, Mariska Koerts, is het belangrijk om de leerlingen mediawijsheid al vroeg mee te geven.
“Een les over TikTok, juf dit is zo leuk” roept een leerling uit groep 8 van basisschool Piet Hein als de vraag ‘TikTok jij?’ op het digibord verschijnt. Het is dinsdagochtend half negen en het lokaal druppelt langzaam vol. Er komen steeds meer leerlingen binnen, veelal enthousiast als ze de vraag op het scherm zien staan. “Ik heb helemaal niets met TikTok” roept één van de leerlingen zodra hij gaat zitten achter zijn houten tafeltje terwijl hij zijn laptop erbij pakt. “Hoe dan? TikTok is heel leuk” reageert het meisje wie tegenover hem gaat zitten en start enthousiast over de zogenaamde ‘for you page’ te praten. Verderop in het lokaal starten de gesprekken over voetbal en teleurgestelde jonge Ajax fans. De deur van het klaslokaal valt dicht met een klap, de juf loopt naar het bord. “Zullen we de slechtnieuwsgesprekken van Ajax stoppen? Wie van jullie zit er op TikTok?” De rumoerige klas wordt langzaam stiller en er gaan veel vingers de lucht in.
“Een vriendin van mij heeft wel 1800 volgers op TikTok” antwoordt één van de leerlingen, als de juf begint te vragen over de app. De juf stelt de vraag of de leerlingen wel eens nadenken over het aantal volgers of likes. “Ja, zoveel mogelijk likes is het leukste, als ik weinig likes heb dan verwijder ik de video” reageren een aantal leerlingen.
Doordat kinderen tegenwoordig steeds jonger in het bezit zijn van een smartphone of een tablet en hiermee vaak al actief op sociale media zijn, is het belangrijk dat de kinderen de gevolgen hiervan weten. Ook Koerts ziet hier het belang van in. “Ik merkte dat de kinderen steeds meer op hun telefoon zaten en ikzelf ook. De meeste leerlingen hebben vanaf de basisschool dan ook al accounts op verschillende sociale media platformen, maar hebben vaak geen idee wat dit precies inhoud.” Waar er vaak gedacht wordt dat dit een taak is voor de ouders, hebben zij vaak niet door wat de gevolgen precies zijn. “Ouders zijn best wel lui in het controleren van hun kind, zij denken vaak dat het allemaal wel goed komt. Maar ondertussen gebeuren er genoeg nare dingen op sociale media, waar kinderen ook voor gewaarschuwd moeten worden.” Om deze redenen geeft Mariska Koerts elke groep vanaf groep 3 eens in de twee weken mediales. Hierin geeft ze les over vier verschillende categorieën, zoals informatievaardigheden, programmeren, mediawijsheid en verschillende praktijklessen bijvoorbeeld over Google Spreadsheets of PowerPoint. Deze vaardigheden nemen de kinderen daarna ook weer mee in andere lessen.
Volgens Mariska is het cyberpesten via verschillende sociale media platformen ook een groot probleem onder de basisschoolleerlingen. “Om deze reden starten wij het schooljaar altijd met een zogenaamde ‘WhatsHappy-les’. Hierin maken wij altijd samen met de klas een aantal regels voor in de groepsapp op Whatsapp bijvoorbeeld.” Daarnaast wordt dit onderwerp ook veel besproken tijdens deze lessen. Dit onderwerp sluit ook goed aan op het thema van de week van de mediawijsheid 2023. Projectleider Thomas van Rest legt uit waar de week voor staat. “De Week van de Mediawijsheid is een jaarlijkse bewustwordingscampagne over het bewust, kritisch en actief omgaan met media. Dit jaar is het thema van de week: ‘kwetsend gedrag online’ en wordt er met het ‘#hierniet initiatief’ aandacht gevraagd voor het trekken van een grens bij kwetsend gedrag online.” Dit thema is volgens van Rest erg belangrijk. “1 op de 3 Nederlanders heeft maandelijks met grensoverschrijdend gedrag online te maken. Veel gedrag komt bij de dader voort uit onwetendheid, in driekwart van de gevallen zijn mensen zich er onbewust van. Deze campagne wil helpen met bewustwording van grenzen van online gedrag; hoe maak je je grenzen duidelijk en hoe handel je als grenzen worden overschreden.”
De campagne heeft verschillende doelgroepen, zo worden er in deze week activiteiten georganiseerd voor bedrijven, gemeenten en andere platformen voor volwassenen. Maar er is ook aan de basisschoolleerlingen gedacht. Door het hele land werken groep 7 en 8 aan het interactieve programma MediaMasters. Dit is een gratis serious game over de kansen en gevaren van (digitale) media, speciaal voor leerlingen tussen de 10 en 12 jaar. Ook vier klassen van basisschool Piet Hein doen mee, Mariska vertelt vol trots over de onderlinge wedstrijden die zij jaarlijks houden. “Welke klas zou dit jaar het meest mediawijs zijn?”
Het aantal leerlingen in het basisonderwijs met telefoongebruik stijgt dus snel. Uit de Monitor Mediagebruik 7-12 jaar uit 2021 blijkt dat inmiddels zo’n 76 procent van de kinderen tussen 7 en 12 jaar een smartphone gebruiken. Daarnaast worden ook de laptop en de tablet door maar liefst 71 procent van de kinderen in deze leeftijdsgroep gebruikt. Hieruit is ook gebleken dat met 37 procent, YouTube het favoriete medium is van deze kinderen, gevolgd door TikTok met 16 procent. Dit laatste wordt ook opgemerkt in de klas. “Ik zit veel naar YouTube te kijken, vooral naar video’s van horrorspelletjes” zegt Wesley* uit groep 8 van basisschool Piet Hein. Hoewel de minimumleeftijd van veel sociale media platformen 13 jaar is, geeft 40 procent van de kinderen 11-12 jaar vanuit het Monitor Mediagebruik aan dat ze zelf video’s of foto’s op sociale media kunnen posten. Dit is ook te zien in groep 8 van Piet Hein. Veel leerlingen reageren gefrustreerd als Mariska begint over de minimumleeftijd. “Ik ben wel eens geblokkeerd omdat ik te jong was” zegt een leerling, waarop anderen reageren met “Ik doe gewoon een datum uit 1990 ofzo”.
In de toekomst hoopt Mariska dat meer basisscholen medialessen gaan geven. Niet alleen met de negatieve gevolgen van sociale media, maar juist ook het belichten van de positieve gevolgen. “Ik vind persoonlijk dat je ze vooral moet ‘empoweren’, dus laat ze vooral zien waar ze juist wel gebruik van kunnen maken. En wat het leuke aan sociale media is.” Inmiddels gaat het digibord in de les over op een filmpje. “Kennen jullie #booktok?” vraagt Mariska aan de klas. Veel vragende gezichten kijken haar aan terwijl ze het filmpje over boekenpromoties start. Daarnaast kijken veel kinderen ook andere video’s op sociale media waar ze van leren. “Als ik wil gaan knutselen zoek ik vaak even een video op met een stappenplan” vertelt Emma* uit groep 8. Ook de creativiteit wordt volgens Mariska gestimuleerd door het maken van content op sociale media. Hierdoor zijn de lessen wel belangrijk, want geeft ze aan “Denk na voordat je iets post”.
De les eindigt met het maken van een poster over ‘#booktok’, de leerlingen zijn enthousiast aan het werk achter hun laptop. Zodra de klok tien uur aantikt, pakt Mariska haar spullen. Met een kop thee in haar hand en haar jas hangend over haar arm, loopt ze het lokaal uit. “Tot over twee weken, vergeet niet de poster af te maken” roept ze al zwaaiend wanneer ze de deur dicht doet.
*De namen van de kinderen zijn vanwege de privacy in de reportage gefingeerd, de officiële namen zijn bekend bij de redactie.
Hidde Korte 
Ilse de Boer 
Lotte van Limbeek